Delvina KËRLUKU
Tahir Zajazi u lind më 1940, në Llapkindoll të Kërçovës, mëhallë e Zajazit. Shkollën fillore e kreu në fshatin Serbicë, Normalen në Shkup. Studimet për pedagogji dhe histori të artit i në Fakultetin Filozofik të Universitetit “Shën Kiril dhe Metodi” në Shkup (1964); Studimet postdiplomike i kreu në Universitetin Politeknik të Rjekës në Kroaci. Tezën e doktoraturës duhej ta mbronte në Universitetin e Zagrebit, por për shkaqe të rrethanave të tensionuara të kohës dhe zhbërjes së Jugosllavisë socialiste, mbrojtja u bart në Universitetin e Tiranës (1992). Ishte profesor në UT, në UEJL, profesor në Medresenë “Isa Bau” Shkup, profesor në gjimnazin “Zef Lush Marku” të Shkupit, profesor në Akademinë pedagogjike, Arsimtar i gjimnazit “Kiril Pejçinoviq” në Tetovë, Mësues në SHF “Drita” në Saraj, Shkup, Anëtar komisionit profesional për veprimtari botuese të Shtëpisë botuese “Prosvetno Delo” në Shkup; Anëtar i Redaksisë profesionale “Pedagogu” i gazetës “Flaka e Vllazërimit”, në Shkup; Anëtar i Këshillit botues të revistës për kulturë, arsim dhe shkencë, “Jehona” në Shkup; Anëtar i Këshillit të Lidhjes së Pedagogëve të Maqedonisë; Anëtar i Senatit të Universitetit “Shën Kirili dhe Metodi” në Shkup; Anëtar i Këshillit amë për themelimin e Universitetit Pedagogjik në Shkup; Anëtar i Këshillit për konstituimin e Universitetit të Tetovës; Themelues i Fakultetit Pedagogjik të Universitetit të Tetovës; Dekan i parë i Fakultetit Pedagogjik të UT-së. Ka realizuar vizita studimi në SHBA, Gjermani, në Zvicër, Emiratet e Bashkuara etj. Ka një mori publikimesh në gazeta e revista shkencore. Mbi dhjetë libra të botuara në profilin shkencor si dhe në proces për botim është “Metodologjia e hulumtimeve shkencore në fusha sociale”. Ndërsa ka edhe një libër tjetër, dorëshkrim i gatshëm, me titull “Memoaret”, mbi rrugëtimin e jetës së tij në arsim. Sot Tahir Zajazi është i pensionuar, por shpesh gjendet si këshilltar për problemet e arsimit në media e në mesin e mësuesve.
KOHA: Zoti Zajazi, jeni ndër profesorët e paktë që ju përkushtuat arsimit me devotshmëri të jashtëzakonshme. Si trokiti te Ju dashuria për arsimin?
ZAJAZI: Unë besoj në këtë: asgjë nuk e rastësishme! Gjithçka ka një shkak, rrjedhojë. Motivet e para në përcaktimin tim në fushën e arsimit dhe përqendrimit në të, me devotshmëri të përkushtuar, gjatë gjithë jetës time është se frymëzimin e kam nga koha e pas Luftës së Dytë Botërore, i lindur nga mësuesit e parë, të cilët më atë fuqi dhe dije që kishin mbillnin etjen e popullatës për dije. Por, mandej është edhe një fuqi tjetër e kohës kur mësuesi kishte një trajtim të veçantë në shoqëri. Shoqëria e asaj kohe kishte respekt dhe përkushtim, jo vetëm material, por edhe moral ndaj misionit të mësuesisë. Kjo dukuri nuk është vetëm tek ne, por është dukuri gjithë njerëzore të shteteve pas revolucioneve, luftërave, kur pas atyre viktimave të rëna të luftës, linden ose më mirë thënë rimëkëmbet një ndjenjë e veçantë patriotike, e pastër, e kulluar, jo e varur nga motive tjera materiale, personale e familjare, por pikërisht ndjenjë patriotike kombëtare. Benefitet që i kishte arsimi i asaj kohe nuk kishte mënyrë që të mos e dashuroje. Mësuesi ishte njeri i adhuruar në katund, qytet, kudo që ishte, popullata i përkulej duke e nderuar. Ajo popullatë njashtu siç ishte e pashkolluar, analfabete, por me siguri në mënyrë instiktive e ka kuptuar se mësuesi është ai që krijon të ardhmen, krijon jetë, lumturi jete. Pastaj, kam pasur rastin, fat të rastësishëm, që pas shkollës fillore u futa te Normalja e Shkupit, një shkollë e orientuar në profesion e mësuesisë, të cilin të gjithë e lakmonin. Sepse kishte provim pranues, kritere të vlerësimit deri në dëgjimin dhe paraqitjen fizike. Motivi që unë të bëhem mësues dhe të vlerësohem ashtu siç vlerësoheshin mësuesit e mi, përpara meje, ishte një satisfaksion, i cili të detyronte të jesh aktiv në arritjen e atij ideali, për një diplomë të mësuesit. E pasi e mora diplomën e mësuesisë, vjen motivi tjetër të bëhem më i dalluar nga mësuesit e tjetër dhe kështu kalova në Fakultetin Filozofik në Shkup, në Katedrën e pedagogjisë me histori të artit, përsëri me një motiv shumë të fortë që të bëhem mësues i shkollës normale, mësues i lëndëve pedagogjike. Asaj kohe nuk kishte shqiptar, ndërsa ligjëronin maqedonasit. Ky edhe ishte motiv i veçantë i jetës sime, me mendimin se do të bëhem koleg i mësuesve të mi, që ishin në Normalen e Shkupit. E pastaj, pasi e kreva, nuk arrita të punësohem në Normalen, por u bëra profesor në Normalen e Tetovës. Në ndërkohë, fati i radhës, vjen Akademia pedagogjike. I etur që të shkoj më andej, ju rreka kërkimit shkencor, studimeve pasdiplomike në Rjekë, në Fakultetin Pedagogjik edhe studimet e doktoraturës në Fakultetin Filozofik të Zagrebit. E ky është ai rrugëtimi im, por shumë i fatshëm dhe shumë motivues, që do t’ia dëshiroja çdo të riut të kombit shqiptar, që me kaq vullnet t’i rreket karrierës së tij në zhvillim.
KOHA: Falë kontributit tuaj të çmuar, shumë studentë kanë marrë mësimet për të qenë pedagog. A mund të na thoni se ku qëndronte forca e suksesit Tuaj?
ZAJAZI: E dini si.., kur një profesion e do dhe atë e ushqesh me dije, lexim, edhe e adhuron. Kur ti e adhuron, futesh në analet e thelbit të atij profesioni dhe përpara auditorit që e ke, në rastin konkret para studentëve ose nxënësve, ti je bindës, nuk je sipërfaqësor, por je përmbajtjesor dhe dëgjuesit kuptojnë se je i realët dhe se ke të drejtë në atë që e flet. Profesioni im, karriera e mësuesisë, në këtë drejtim ka shumë mbështetje, ka shumë burime, kanale të fuqishme (kjo fitohet me lexim, studim), sepse kemi të bëjmë me një punë, e cila ka të bëjë me ndërtimin e trurit të njeriut me mjeshtri dhe ku i japish një kahe studentit, e cila e lumturon. Kjo kënaqësi është reciproke mes mësuesit dhe studentit dhe kjo do të thotë që studentët të ndjejnë, të kuptojnë se ke një ideal, të cilin do ta mbjellësh edhe te gjeneratat e ardhshme, që edhe ato të përjetojnë të mirat e asaj karriere që e ke. Kur gjërat i njeh mirë, ke vizion, e ke më lehtë të zgjedhësh nga ai thesar, nga ato resurse, të cilat disponon, e t’ua japish njerëzve atë që mendon, pra dijen.
KOHA: Kurrikula, mësimdhënia, testimi dhe metodika janë veprues kyç në përcaktimin e efikasitetit të sistemit të arsimit. Nëse bëjmë një analizë të arsimit dje dhe sot, ku qëndron dallimi?
ZAJAZI: Që në fillim ta themi se dallimi është kategorik, kontrovers njëra me tjetrën, si të thuash, në mënyrë metaforike ta themi, kthimi nga lindja në perëndim, ku të dyja janë ndryshe nga njëra tjetra. Shkollat e lindjes, do flas për gjeneratën time dhe të tjerët, në periudhën e Jugosllavisë socialiste, që u arsimuan, kishte tjetër vizion, kishte tjetër konceptim. Ishte konceptim socialist, që do të thotë zhvillim i mbyllur, brenda resurseve të një shteti, bashkësie shoqërore, pa konkurrencë. Aty prodhohej, shitej, blihej përbrenda shtetit. Vizioni kapitalist është vizion i hapur, konkurrent, në tregun e punës e ekonominë e tregut. Në mënyrë globale të themi se arsimi socialist kishte atë vizion, zhvillimin e gjithanshëm të njeriut. Dhe, pedagogjia rreth asaj zhvillonte dhe kurrikulat mësimore, që të kesh dijeni mbi muzikën, artin, sportin, historinë, gjeografinë e kështu me radhë, por jo diçka konkrete. Studenti i diplomuar shërbehej me atë kapital që e fitonte në shkollë, ajo ishte e mjaftuar, sepse nuk kishte konkurrencë. Atëherë, mbaroje shkollën dhe merrje një vendim pune të përhershëm deri në pension. Në shtetet e perëndimit është filozofia kapitaliste, e cila është filozofi konkurrente. Atje nuk është e mjaftueshme diploma, por dija që të jesh konkurrent, të jesh gjithmonë bashkëkohor, vazhdimisht të nxësh dituri. Shoqëria jonë e Maqedonisë dhe shteteve të ish Jugosllavisë janë vazhdimësi e socializmit. Ne s’kemi lidhje, asnjë pikë të përbashkët në fushën e arsimit me shkollimin modern, shkollimin e Perëndimit. E dini çfarë është e përbashkët, se kemi nxënës, objekt dhe pajisje, asgjë tjetër. Pasqyrë më e qartë që demonstron këtë është dallimi i gjendjeve në kushte për jetë më të mirë midis vendeve ish socialiste dhe atyre kapitaliste. Është një fatkeqësi se bëhet kopjim i kurrikulumeve, flitet se ka kurrikulume, por janë formale, por jo edhe përmbajtësish. Kurrikulumet e Perëndimit janë të orientuar në zhvillimin e mendjes së njeriut, ushtrimin e të menduarit, jo në dhënie të teorive, nxënësi dijen vet e përvetëson. Është një rregull ku thuhet se dijet e vërteta janë ato që dalin nga përvoja. Nuk mësohet fizika dhe kimia e Njutnit, Anjtshajnit, me formulat që i ka dhënë, por mësohet kur studenti vet hulumton. Përmes hulumtimeve, ata vijnë në dije. Prandaj universitetet tona janë në rang të fundit, sepse nuk japin dije. Është tjetër të japësh mësim teorik, tjetër të zhvillosh mendjen. Të zhvillosh trurin, do të thotë vet truri krijon dije, krijon ide. Për të arritur këtë dhe për të udhëzuar studentë, duhet mësues të zgjedhur, të përgatitur në këtë profil, por jo edhe mësuesit aktual, të cilët nuk janë pedagog.
KOHA: Atëbotë, pa dyshim që nuk mungonin pedagogët e përgatitur në njohjen e subjektit ose materies që jepnin, por nga ana metodike, pedagogjike dhe andragogjike, arsimit i mungonin parimet e teorive të mësimdhënies. Ndërsa, sot ndodh e kundërta?
ZAJAZI: Libra nuk kishte, por ishte vullneti i arsimtarëve që të jepnin gjithçka nga vetja. Zhvillimi i ndërkohëshëm shkaktoi stërngarkimin e fëmijëve dhe libra të majme, me shumë informacione, të cilat e përmbysin shkallëzimin e fëmijës në përballje me materie, të cilat duhet të zotërohen. Kjo ndodh në shkollat tona. Mësuesi nuk është në gjendje, nuk ka mjeshtri, nuk ka metoda, teknika pune. Por, edhe sikur të ketë teknikë pune, nuk ka mundësi që ato t’i zhvillojë. Unë do të demonstroj diçka tjetër, ku në shkollat e Perëndimit, kurrikulumet mësimorë zhvillohen në klasë të specializuara, nxënësi aty ka të gjitha mjetet e nevojshme dhe bën të gjitha eksperimente në të gjitha temat mësimore që zhvillohen. Mësuesi është vetëm mbikëqyrës, ku e përcjell punën. Tek ne është e kundërta, lëndët si fizika, kimia e biologjia mësohen mekanikisht, përmendësh. Ajo që mësohet përmendësh është kapital i vdekur, pasiv. Nuk është kapital kreativ, nuk është krijues. Për shembull, në Perëndim në gjuhë ka orë shkrimi veç dhe orë leximi veç dhe këto orë sjellin rezultate shumë të larta. Kjo nënkupton se nxënësi e mëson stilin e të lexuarit, të shkruarit, të të kuptuarit. Domethënë mjeshtëria qëndron në aftësinë e mësimit të njeriut se si të mësojë. Nxënësi mëson se si të vije deri te dija. Mësuesi për të mësuar të tjerët, duhet të jetë i përgatitur në këto rrugë. Mësuesit tanë nuk i kemi pasur të arsimuar në këtë stil, ata janë të nivelit tradicional, kalibrit tradicional, me metoda pasive. Këto situata i kam perceptuar në amfiteatër, të shteteve, ku unë kam bërë vizita në botën e perëndimit. Kuptova se pedagogjia socialiste nuk ka më vlerë me nderimin e sistemit, me rënien e regjimit socialist. Kështu u detyrova të gjej rrugëdalje, të gjej pedagogji tjetër, pedagogji kapitaliste, që të mos i mashtroj studentët, sepse sot i mashtron, por nesër ata ndjehen të zhgënjyer.
KOHA: Nga mungesa e psikometrisë në hartimin e testeve, instruktorët e arsimit, më parë bënin hartimin e tyre, si dhe të programit arsimor. Sot programi arsimor udhëzohet nga Sistemi i Kembrixhit. Shumë mësues e kundërshtojnë këtë sistem. Edhe “testi ekstern” është i domosdoshëm për nxënësit. Ju, si mendoni?
ZAJAZI: E dini si, puna e vlerësimit, e testeve, tek ne është tabu temë. Është një fushë krejt tjetër fare. Pak elemente kam unë nga sistemi socialist te shkalla e tretë e magjistraturave, ku mentori më rekomandoi të përgatis teste të praktikumit të dijeve dhe testi i parashikimit se ku mund të aplikohet ato dije. Më erdhi interesant se si mund të bëhej kjo. Në ‘botën tjetër’ testi është një mjeshtri e veçantë dhe është e lidhur me psikologjinë e arsimit. Zhvillohet në laboratorë, e jo në një ambient bosh – klasë. Për hartimin e programeve shkollore ka pasur dhe ka instruktorë të arsimit, por sot se si funksionon dhe si zbatohen mund të shihet në shkolla. Testin ekstern mund të them se ai që financon ka të drejtë edhe të kontrollojë. Pra Ministria e Arsimit, por jo në këtë mënyrë. Kontrollimi bëhet me teste valide, me teste të standardizuara, të mbështetura në materiale, të kurrikulumeve reale, duke e vërejtur atë se sa nxënësi e ka zotëruar dhe sa është në gjendje atë ta zbatojë. Testet që ne i bëjmë, i vë fëmijët dhe mësuesit në huti. Në shkollë nevojitet kontroll, por do të duhet të gjendet tjetër stil dhe mënyrë edhe përmbajtja e instrumenteve. Nxënësi duhet të ketë pyetje që i ka taku në programe, kurrikulume dhe jo pyetje abstrakte, që nuk ekzistojnë në librat që i posedojnë.
KOHA: Në një sondazh të bërë në Maqedoni mbi nivelin dhe cilësinë e arsimit publik, rezulton se bazuar në disa indekse kryesore arsimi publik këtu është ende në nivele të ulëta, madje më të ulëta se mesatarja. Ndërsa, numri i të arsimuarve është në nivel të lartë. Ju mund të jepni një zgjidhje, si veteran i arsimit?
ZAJAZI: Ndërrimi i sistemit, rënia e regjimit të kaluar, formalisht kalohet në sistem të ri, por jo edhe përmbajtësisht. Por, shkolla jonë vazhdon ashtu siç ka qenë, si në kohën socialiste. Në mungesë të idealit, referohemi në mendimin e Anjshtajnit, ku thotë: Gjërat nuk i ndryshon shkenca, por i ndryshon ideali.. Rënia e sistemit socialist, thënë, shkaktoi interes jashtë idealit. Ideali fillohet të bastardohet, ideali i pushtetit anoi kah interesat familjare klanore. Veprimtaritë shoqërore mbetën në plan të dytë, mbeti arsimi, mbeti shëndetësia, ekonomia, mbetën të gjitha fushat e jetës. Momentalisht ato funksionojnë sipas inercionit, ligjit të inercionit të së kaluarës. Mësuesi sot punon, sepse ka një ndërgjegje, por nuk ka një ideal se ku e shpie nxënësin. Mungon ndërgjegjësimi, përgjegjësia e faktorit politik ndaj ardhmërisë së kombit. Këtu është thelbi i punës se vetëdijesimit, sepse e ardhmja e fëmijëve, nipërve e stërnipërve, varet nga zhvillimi personal i shoqërisë, e nuk varet nga gjendja personale, familjare, sepse ajo nuk është afatgjate. Pra, varet nga ajo se çfarë shoqërie do të krijoni. Krijimi i një shoqërie të shëndoshë, produktive është bazë e ardhmërisë të fëmijëve e nipërve tuaj. Ne kemi shembull vendet skandinave, shtete këto të zhvilluara, ku punëtori paguhet më shumë, edhe kur punon në një orar më të gjatë, raste sociale të rënda nuk shihen, sepse shteti është i fuqishëm. Por, shtetin e kanë zhvilluar njerëzit. Atje kontribuojnë për përparimin e shtetit, tek ne bëhet vjedhja e shtetit, zbrazja e shtetit, pasurimi personal, domethënë zbrazet burimi i jetës, në favor të interesit të një grusht njerëzve dhe këtu nuk ke ardhmëri, e kjo shpie gjithnjë në rënie, në rënie të vazhdueshme. Më ka rastis të pyes një arsimtar, një ish studentin tim, i cili punon në shkollën “Liria”, se ç‘gjeneratë do të del? Ai përgjigjet: Profesor, unë me dy, tre nxënës punoj! Kështu ndodh edhe në universitete. Edhe ky numër i pakët i studentëve të shkëlqyer që del, punojnë në punë jo të përshtatshme, vetëm e vetëm që të mbijetojnë. Pra, këtu te ne mungon ideali.
KOHA: Profesor Zajazi, çfarë kujtoni nëse kthehemi vite më herët?
ZAJAZI: Plot kujtime. Do ndalem te shkolla normale. Të gjithë ata të cilët e shijuan normalen, e kanë një emblemë historike, një kujtim të paharrueshëm. Ishte një shkollë me një kuadër ashtu siç ishin, të padiplomuar e me shumë pak diploma, por me shumë vullnet e ideal. E veçanta ishte se shkolla normale ishte shumë afër shkollave pedagogjike të Perëndimit. Jo vetëm në shkollë, por edhe në jetën e përditshme kishte aktivitete të ndryshme, teatro, ballo. Ne me mentalitet fshatari, aktivitetet e këtilla na bën të avancohemi e të ngjitemi, se na futi në botën e kulturës, të civilizimit.
KOHA: Ndonjë kujtim nga jeta e shkollës së mesme apo e lartë?
ZAJAZI: Ishte një mësues i shkollës normale. Emocionohem kur e përmendi Abdullah Ukshini. Ishte një njeri me diapazon të gjerë dijesh, i regjistruar në Fakultetin filozofik, dega e pedagogjisë. Ai kurrë nuk diplomoi, sepse nuk e lejonin për shkak se ishte ndrojtja se do të zëvendësonte ndonjë profesor maqedonas. Madje, pas shumë viteve, kur edhe u punësova, ai erdhi si student në Fakultetin Pedagogjik. E ula afër dhe bashkëbisedova me të. Madje, i dhashë edhe krah dhe i thash se pedagogjia që unë e jap, është fal teje! Atij vetëm i rodhën lotët… E mora si shembull, sepse kishte plot të tjerë me këtë fat. Ai ishte njeri me nivel të lartë…Ishte kohë e ligë, kishte barriera, atëherë numëroheshin, kishte listë se sa persona duhet të diplomojnë…
KOHA: Rruga juaj e studimit ka qenë e vështirë?
ZAJAZI: Gjatë rrugëtimit tim gjithmonë kam zgjedhur rrugët më të vështira. Kam pasur raste të kaloj më lehtë. Për shembull, në temën e doktoraturës mora një tezë të disertacionit, e cila mbështetej në kibernetikë, psikologji dhe në teorinë e njohjes. Në kibernetikë s’kisha haber, s’kisha lidhje, psikologjinë diçka, por ishte shumë aktuale mësimi i programuar. Dy vitet e para fillova të studioj mbi kibernetikën, që pastaj të filloja të punoja mbi tezën e doktoraturës. Ishte një rrugë e gjatë. Doktoratura më ka zgjatë gjashtë vite, por ia bëj hallall se fitova kulturë edhe në sajë të asaj kulture arrita edhe suksese…
KOHA: A ka ndonjë gjë në jetën Tuaj që ia sheh gjurmët edhe sot?
ZAJAZI: Puna me devotshmëri sjell të mira. Asaj kohe kam menduar se pas përfundimit të punës do të më urrenin ish studentët e mi. Por, ndodhi e kundërta, njerëzit më nderojnë dhe kudo që takoj studentë thonë: “Profesor, ishte një kohë e shkëlqyer, edhepse keni qenë i rreptë, ajo ka bërë që ne të aftësohemi më shumë e të jemi të suksesshëm në jetë e punë.
KOHA: I ruani marrëdhëniet me miqtë Tuaj, me të cilët jeni njohur vite më parë?
ZAJAZI: Edhe ju do të vini në këtë kohë. Kjo është një rrugë e çuditshme. Fillimisht je i lidhur me shokët e fëmijërisë, mandej me shokët e shkollës, të punës, me bashkëpunëtorë, miq dhe mandej vjen një kohë kur ke një jetë pasive – në pension gjërat ndryshojnë. Sikur avullohen dhe mbeten në themel ata shok që i ke besnik.
KOHA: Në fund njeriu gjen prehje në familje?
ZAJAZI: Mund të them se jam shkolluar me mësues, si ta quaj, lokal. Nuk kam pasur fatin e disa nxënësve, si të Dibrës, Strugës, Prespës, që kana pasur mësues të ardhur nga Shkolla Normale e Elbasanit. Më është dashur të punoj shumë dhe kështu përkushtimin ndaj familjes e kam pasur shumë të reduktuar për shkak të angazhimit tim në karrierë. Për të arritur në një rrugë të suksesshme, nuk nevojitet vetëm talenti. Talenti është vetëm një bazë. Kështu që përkujdesi ndaj fëmijëve të mi, Norës, Kelmendit, Armendit, i ka mbetur zonjës time, mësueses Naxhije, e cila ka pasur prirje të rrisë fëmijë, të cilët sot janë shembull i shoqërisë. Ata bazën e edukatës, arsimit e kanë marrë nga ajo. Meritat janë në saje të asaj. Unë shumë pak kohë jam marrë me fëmijët e mi. Më dhimbset edhe nëna ime, që nuk u ngop me mua. Vazhdimisht kam qenë i angazhuar me studime, me shumë mundime.
© Gazeta KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara