Delvina KËRLUKU
Ilir Ajdini është i lindur në Shkup në vitin 1961. Ka kryer Fakultetin e Gjuhës dhe Letërsisë Shqiptare dhe ka studiuar Dramaturgjinë në Universitetin e Shkupit. Ka punuar gazetar, redaktor, kryeredaktor, në më shumë mediume në gjuhën shqipe dhe maqedonase në Maqedoni, si në gazetat “Flaka”, “Dnevnik”, “Fakti”, në agjencitë e lajmeve Makfaks, MIA etj.. Ka qenë korrespondent dhe bashkëpunëtor i më shumë mediumeve në Kosovë, Shqipëri, si dhe i disave ndërkombëtare. Në vitet 2002-2010 ka qenë anëtar dhe nënkryetar i Këshillit të Radiodifuzionit të Maqedonisë. Si shkrimtar, ka botuar vëllimet me poezi “Mjegull mbi përralla”, “Translacione nate” dhe “Ditët vijnë fshehurazi”. Ka marrë pjesë, si autor dhe dramaturg, në disa projekte teatrore të realizuara në Maqedoni, Shqipëri dhe Kosovë. Merret edhe me përkthime letrare. Është anëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Maqedonisë. Nga bashkëshortësia e parë ka një fëmijë, djalin 21-vjeçar Bardhin. Në shkurt të këtij viti u martua me Florita Raifin, pianiste dhe profesoreshë në Fakultetin e Arteve në Universitetin e Prishtinës. Tash dy vjet jeton në Prishtinë, ku aktualisht punon redaktor në portalin Gazeta Express.
KOHA: I nderuari Ilir, jeni rritur në një ambient ku kryefjalë ka qenë arti. Çfarë mbani mend nga fëmijëria Juaj?
AJDINI: Ja për fillim një kuriozitet nga biografia ime. Jo vetëm që jam rritur, por edhe kam lindur në ambient artistik, me plot kuptimin e fjalës. Në fakt, kam lindur në spital, por banesa ime e parë ka qenë në Teatrin e Shkupit, që atëherë është quajtur “Teatri i Pakicave”. Aty atëbotë, pra në dimrin e vitit 1961, kanë banuar prindërit e mi, Qemali dhe Lirija, pasi teatri i kishte dhënë babait tim, atëherë aktor i ri i ardhur nga Dibra, një dhomë brenda ambienteve të teatrit, ku unë i kam kaluar muajt e parë të jetës. Nëna më ka treguar se ka qenë aq ngushtë, sa ka ndodhur që, kur kanë ardhur mysafirë, të jetë detyruar që të shtrojë një jorgan mbi stufën e druve dhe të më shtrijë mua aty. Kuptohet, këto s’i mbaj mend. Ajo që mbaj mend janë sallat përplot publik në Shtëpinë e Punëtorëve (e njohur si “Rabotniçki”), shfaqjet e mrekullueshme, babanë tim në skenë në shumë e shumë role… Ndonjëherë në mbrëmje, kur kthehej pas shfaqjes, kur neve fëmijëve ende s’na kishte zënë gjumi dhe kur s’ishte tepër i lodhur, ngase edhe kjo ndodhte shpesh, na fliste për artin, babai na tregonte anekdota nga teatri, na fliste shumë për Dibrën, për vitet e fëmijërisë dhe rinisë atje, për familjen dhe shokët… Dibrën kurrë s’e braktisi, jo vetëm shpirtërisht, por edhe fizikisht, ngaqë të gjithë së bashku çdo festë dhe çdo pushim e kalonim atje. Familja jonë mbeti shumë e lidhur me këtë qytet edhe pas vdekjes së tij të hershme, në moshën 43-vjeçare në vitin 1979. Unë, motra Teuta, vëllai Kreshniku, megjithëse asnjëri i lindur atje, bashkë me fëmijët tanë, të gjithë e quajmë veten dibranë. Sigurisht që merita për këtë ka edhe nëna Lirija, e cila edhe vetë është dibrane. Ndërkaq, ajo që na gëzon është se edhe Dibra e deshi dhe e vlerësoi babanë tonë dhe këtë e tregoi me pagëzimin e Teatrit të qytetit me emrin Qemal Ajdini.
KOHA: Kur e kuptuat se arti do të bëhet pjesë e fatit tuaj?
AJDINI: Siç e thatë edhe Ju në pyetjen e parë që më bëtë, unë kisha lindur dhe jetoja në ambient artistik. Por, në fëmijëri dhe në rininë e hershme të gjithë prisnin nga unë që, për shkak të dhuntisë që si i vogël kisha për matematikën, të bëhem matematikan, inxhinier, apo diçka e ngjashme. Megjithatë, unë gjithë kohën lexoja vepra letrare, shtëpinë e kishim plot me libra, dhe e di se që i vogël kisha dëshirë që kur të rritem të bëhem shkrimtar për fëmijë. Ç’është e vërteta, më duket se kurrë s’kam shkruar asgjë për fëmijë, por në atë kohë ashtu mendoja. Sidoqoftë, “tentimet” e para letrare ishin letrat e dashurisë si gjimnazist, kurse më vonë një ditar i madh që e mbaja si ushtar 19-vjeçar. I bëra disa fletore plot shënime, të cilat një ditë, pas demonstratave të Kosovës në vitin 1981, u zhdukën nga dollapi im i ushtarit, “kaseta”, siç quhej. Shpesh qeshi me vete kur e mendoj se sa janë munduar ata analistët e ushtrisë jugosllave t’i deshifrojnë ato që kisha shkruar, si për shkak të shqipes sime të atëhershme, aq më shumë për shkrimin tim katastrofal. Ndërkaq, më me seriozitet letërsisë iu qasa pas regjistrimit në Fakultetin e Gjuhës dhe Letërsisë Shqiptare. “Fajet” për këtë i kanë kryesisht shoku im i pandashëm atëherë, Shkëlzen Halimi, i cili energjinë e vet krijuese ma përcillte edhe mua, si dhe shkrimtari Nehas Sopaj, atëherë asistent, por për mua, më shumë se pedagog, një mentor. Kishte edhe shumë njerëz të tjerë të cilët i takonim dhe na përkrahnin dhe motivonin në atë kohë, neve, të rinjve, që të qëndrojmë në rrugën që zgjodhëm, atë të krijimtarisë artistike. Ishin shkrimtarët dhe artistët tjerë nga “Flaka”, nga Fakulteti, nga Teatri… Teki Dervishi, Xhabir Ahmeti, Resul Shabani, Sefedin Nuredini, Xhevat Limani, Eshref Aliu, Smajo Musoviqi… shokë të gjeneratës, Agimi, Sefa, Naimi, Dauti… Të gjithë ata në mënyra të ndryshme më shtynin të shkruaj, të krijoj, të definoj rrugëtimin.
KOHA: Jeni diplomuar në Katedrën e Gjuhës dhe Letërsisë Shqiptare në Shkup. Si i kujtoni vitet studentore?
AJDINI: Vërtet vite të bukura. Për mua ishin si një botë e re, me shumë gjëra për të zbuluar. Deri atëherë, unë kisha shkuar vetëm në shkolla maqedonisht – në shkollën fillore ngase në afërsi të lagjes ku jetonim s’kishte shkollë shqip, në të mesmen në gjimnazin special matematikor, që ishte vetëm një paralele në gjithë Maqedoninë dhe ajo, kuptohet, maqedonisht. Pastaj ishte ushtria dhe pas ushtrisë një semestër në Fakultetin e Ndërtimtarisë në Shkup, kur definitivisht vendosa se dua të studioj letërsinë. Kështu, Fakulteti i Albanologjisë ishte shkolla ime e parë shqipe. Përveç që “zbulova” vepra dhe autorë të letërsisë shqiptare që s’i kisha njohur deri atëherë dhe bukurinë e gjuhës shqipe, ishin edhe miqësitë e shumta që i lidha, fillimi i karrierës letrare dhe gazetareske… Kohë shumë dinamike, produktive, me elan krijues, me ambicie.
KOHA: Më pastaj iu qasët dramaturgjisë në klasën e dramaturgut të mirënjohur Goran Stefanovski, por nuk e çuat deri në fund. Përse kjo “ftohje” ku dihet se ju vini nga një familje artistësh?
AJDINI: Nuk bëhet fjalë për ftohje, fare. Ishin rrethanat e tilla që, për arsye private, m’u desh të largohem nga Maqedonia, pas përfundimit të vitit të tretë të studimeve. Pas dy vjet e gjysmë në Suedi, kur u ktheva, në vitin 1993, më duhej të punësohem, kështu që objektivisht nuk mundesha më t’i vazhdoj studimet. Por, sidoqoftë, vitet e kaluara në këtë Fakultet, ku isha student i gjeneratës së parë, kurrsesi nuk mund t’i quaj të humbura, ngase unë në fakt edhe nuk shkova për diplomë, sepse një të tillë tashmë e kisha, porse për të mësuar. Ndërsa nga Stefanovski, por edhe nga profesorët tjerë të Fakultetit të Dramës, mund të mësoje vërtet shumë.
KOHA: A mund të na e përshkruani ndjenjën kur morët në dorë librin e parë të botuar në “Rilindjen” e Prishtinës?
AJDINI: Sigurisht se ishte diçka e veçantë. Ndjenjat, si zakonisht në këto raste, janë të përziera, por do të kisha thënë se isha krenar. Më dukej sikur kam marrë një provë, një lloj certifikate… se kam bërë diçka të vlefshme. Kjo ka ndodhur para rrafsh 30 viteve. Me sa më kujtohet, bashkë me Shkëlzenin, shkuam në redaksinë e botimeve të “Rilindjes”, ndenjëm pak me Ali Podrimjen, redaktorin e librave tanë, dhe pastaj shkuam në një zyrë tjetër ku nënshkruam kontratat dhe morëm nga një paqetë me nga dhjetë ekzemplarë të librave tanë të parë – unë “Mjegull mbi përralla”, Shkëlzeni “Qeshje pa zë”. Pastaj me siguri do të kemi dalë për të festuar me miqtë e shumtë që kishim në Prishtinë.
KOHA: Keni punuar në shumë mediume. Cilat janë përvojat tuaja si gazetar dhe, shikuar nga këndi i tanishëm, gazetaria ju mori apo ju dha më shumë?
AJDINI: Është një pyetje që shpesh ia kam bërë vetes dhe ende s’jam i sigurt për rezultatin e saktë. Gjithë ato tekste që i kam bërë në gjithë ato mediume, e që vërtet janë të shumta me numër, si dhe reagimet e publikut ndaj shkrimeve të mia, të gjitha këto më jepnin një ndjenjë se po bëj punën e duhur, se kjo ka vlerë. Në anën tjetër, angazhimi i tillë në gazetari, pra një angazhim ku i përkushtohesha maksimalisht çdo teksti – qoftë lajm, raport, reportazh, intervistë, koment… pavarësisht sa “e madhe” a “e vogël” ishte ngjarja apo problemi për të cilët shkruaja, më mbërthente tërësisht në këtë punë. Pra, nga njëra anë kam satisfaksionin e vlerësimit të punës sime gazetareske nga ana e publikut, kurse në anën tjetër lashë mjaft pas dore krijimtarinë letrare. Kështu që, mua hesapi më del se gazetaria më shumë më ka marrë sesa më ka dhënë.
KOHA: Përse “braktisët” Maqedoninë dhe shkuat në Kosovë?
AJDINI: Në Kosovë shkova për arsye thjesht personale, për shkak se atje njoha një person shumë të veçantë për mua. Por, kjo s’do të thotë se e kam braktisur Maqedoninë. Ashtu siç gjithmonë kam qenë dibran, edhe pse kam lindur dhe jetuar në Shkup, ashtu do të mbetem edhe shkupjan, ani se tash e tutje po vazhdoj të jetoj në Prishtinë. Pra, kush është si unë – hem dibran, hem shkupjan, hem prishtinali!
KOHA: Kohë më parë, duke qenë pjesë e ekipit të gazetarëve të EXPRESS, ju u ndaluat nga policia maqedonase, duke ju mbajtur disa orën në një stacion policor. Në fakt, çfarë e interesonte policinë dhe çfarë kuptuat Ju nga ky arrestim?
AJDINI: Është thjesht vetëm edhe një provë se në Maqedoni kemi të bëjmë me një diktaturë dhe një sjellje antishqiptare dhe antikosovare të pushtetit. Ekipi ynë, pa bërë asnjë shkelje të ligjit, u ndalua dhe më pas u shoqërua në polici për shkak se xhironte me kamera objektin e Parlamentit maqedonas, edhe atë nga rruga. Thua t’i xhironim ndonjë bazë me armatim bërthamor apo shtabin e fyhrerit maqedonas. Se a mësova gjë nga ky arrestim? Do të thosha se jo, asgjë të re, ngase e kam ditur edhe më parë se kjo Maqedoni është shtet policor me sistem që vetëm formalisht nuk quhet diktaturë. Në kohë kur mediumet e gjithë botës raportojnë për luftën e qytetarëve për rrënimin e diktaturës së Gruevskit, policia maqedonase shkon e maltreton ekipin e mediumit kosovar, pra të vendit fqinj. Ç’të them tjetër.
KOHA: Shfaqja Juaj (komedia) “Ikja nga Gjermania” që u realizua nga Teatri i Prishtinës “Dodona” u prit mjaft mirë. A është ky një ogur i mirë se teatrit do t’i ktheheni me projekte të reja?
AJDINI: Këtë tekst e kam shkruar moti, para rreth dy dekadave, ndërsa falë interesimit të regjisorit Kastriot Kaqa Saqipi dhe dy aktorëve Brahim Basha dhe Basri Shala, si dhe Teatrit “Dodona” që e vuri në repertor të vetin, ai sërish pa dritën e ditës. Kuptohet që kur e sheh se si një vepër jetësohet, sidomos në këtë mënyrë, që mua më duket e suksesshme, autori fiton vullnet dhe motivohet për të krijuar një vepër të re. Kështu ndodhi edhe në këtë rast, pra m’u rikthye dëshira që të shoh një vepër tjetër timen në skenë. Kështu që…
KOHA: Cilët nga krijuesit shqiptarë që më nuk janë midis nesh Ju kanë lënë më shumë përshtypje dhe përse?
AJDINI: Teki Dervishi si krijues, kur ia lexoje veprat, të fuste “tmerrin”, me gjerësinë, simbolizmin, guximin njerëzor dhe krijues. Edhe si shkrimtar edhe si njeri ishte shumë jokonvencional. Të paktën ashtu më dukej në rininë time. Imagjinojeni një krijues të madh, kult, që në banesën e tij të vogël, që e mbante me qira në Prishtinë, rrinte tërë ditën e tërë natën duke bërë muhabet me dy poetë të rinj – me mua dhe Shkëlzenin -për artin, historinë, politikën, çështjen kombëtare… Ali Podrimja – një nga poetët më të mëdhenj shqiptarë – të pushtonte me qasjen e tij të njerëzishme. Më befasonte se si, sa herë që e takoja, s’e linte pa më pyetur për poetët shqiptarë të gjeneratës së re në Maqedoni. Kur ishe me të kishe ndjenjën se edhe ti vlen diçka, sikur mundohej të të thoshte se, edhe përkrah një poeti aq të madh, edhe ti je poet dhe se duhet të trajtohesh si i tillë. Beqir Musliu – një shkrimtar i madh dhe një njeri i jashtëzakonshëm. Në të njëjtën kohë edhe një zotëri i rrallë, edhe një njeri modest, i respektueshëm. Tahir Desku veçanërisht më është dhimbsur. E kisha më afër me moshë dhe një kohë ishim vërtet shokë, takoheshim shpesh, rrinim gjatë bashkë, në redaksinë e “Botës së Re”, pastaj në kafene… Ishte poet, nga ai soji i vjetër, i poetëve klasikë, boemë. Vargjet e mrekullueshme i nxirrte me lehtësi dhe në pjesën tjetër të kohës shijonte jetën. Më erdhi shumë keq kur dëgjova se kishte humbur jetën në aksident. Sigurisht që ka edhe krijues të tjerë që s’janë më në mesin tonë, e që i kam njohur dhe që në mënyra të ndryshme kanë lënë gjurmë në jetën time. Mehmedali Hoxha, Abdylaziz Islami, Murat Isaku… Ka edhe shkrimtarë maqedonas, që i kujtoj me shumë pietet, si Ante Popovski, Todor Çallovski, Svetllana Hristova-Jociq… Kur jemi te këta, do të përmendja edhe diçka: Dy të fundit, Çallovskin dhe Hristova-Jociqin i kam pasur miq, por edhe fqinj. Njëri jetonte vetëm dy dyer në të majtë, ndërsa tjetra nja 6-7 dyer në të djathtë nga dera e shtëpisë sime në rrugën “Kadinjaça”, në Gjorçe Petrov të Shkupit. Domethënë, në një rrugë të gjatë jo më shumë se 150 metra në periferi të Shkupit ishim tre poetë. E dini, janë mjaft do vite që jam në këto “ujëra” dhe në këto vite ka edhe të tjerë që s’i përmenda, por që kanë siguruar amshim me vlerat që kanë lënë pas vetes.
KOHA: Muzika dhe poezia. Cili është përkufizimi Juaj?
AJDINI: Për mua janë dy artet që bashkëjetojnë më natyrshëm njëri me tjetrin. Sepse, nuk mund ta quaj të plotë një poezi që s’e ka melodinë brenda vetes, siç nuk mund ta quaj vepër të mirëfilltë artistike atë vepër muzikore që s’bart poezi brenda vetes. Pra, e dua poezinë që është edhe këngë dhe muzikën që është edhe poezi. Ndërkaq, në rastin tim, këto të dyja madje edhe fizikisht bashkëjetojnë njëra me tjetrën, ngase në banesën tonë të vogël në Prishtinë, ku jetojmë unë e Florita, është gjetur vend edhe për raftet me libra, edhe për një piano koncertale. Gjendet kohë dhe hapësirë edhe për poezinë, edhe për muzikën, dhe zakonisht për të dyja bashkë.
KOHA: A kemi krizë të librit apo krizë të leximit?
AJDINI: Krizë të librit s’do të kisha thënë se kemi, duke parë numrin e madh të veprave që po botohen, si të atyre origjinale, të autorëve shqiptarë, ashtu edhe të përkthimeve. Sa për leximin, ai që ka lexuar vazhdon të lexojë, e do të lexojnë edhe fëmijët, nipërit e mbesat e tij. Por, më duket se ka gjithashtu një masë intelektualësh të rinj që ia imponojnë librin rrethimit të vet, pavarësisht nga çfarë qarqe dhe tradita vijnë. Nganjëherë, kur e shoh se sa vizitohen panairet e librave, kam përshtypjen se lexuesit po shtohen.
KOHA: A bashkëjetojnë brenda nesh komikja dhe tragjikja?
AJDINI: Sigurisht që bashkëjetojnë. Unë pikërisht këtë kam dashur të përshkruaj me dramën “Ikja nga Gjermania”. Kam nxjerrë me elemente humori tragjedinë që në situata të caktuara bartin në vete njerëzit e rëndomtë, ata që i takojmë përditë, që na duken “qesharakë”, por që në vetvete bartin hallet e mëdha, historitë individuale që për ta kanë shpesh edhe përmasat e tragjedive eskiliane. S’ka njeri njëdimensional, kështu që vështirë se mund të hasësh në njeri që, në “doza” të caktuara nuk i mbajnë “në valixhe” edhe tragjedinë edhe komedinë.
KOHA: A është i mundur bashkimi shpirtëror i shqiptarëve dhe në çfarë kushtesh?
AJDINI: Natyrisht që është i mundur. Ai edhe është realizuar, madje do të kisha thënë se gjithmonë ka ekzistuar. Po nisem nga vetvetja. Unë gjithmonë kam qenë një me të gjithë shqiptarët, me të gjithë ata shqiptarë që kultivojnë dhe promovojnë vlerat kombëtare dhe qytetëruese shqiptare. Mund të jetë më vështirë të gjejmë unitet shpirtëror me ata që kanë gjak shqiptari por që preferojnë përkatësi tjetër, por shumica kemi një shpirt.
KOHA: Motra Teuta dhe vëllai Kreshniku, çfarë roli kanë pasur në jetën Tuaj?
AJDINI: Janë një familje çfarë çdokush do të kishte dashur të ketë. E dini, Teuta është dy vjet, ndërsa Kreshniku gati shtatë vjet më i vogël se unë, por kur t’i shohësh nga jashtë raportet tona, të duket sikur unë jam fëmija i vogël në familje. Ata dhe familjet e tyre kanë qenë gjithmonë aty pranë, qoftë kur kam pasur gëzime apo kur kam pasur hidhërime. Shpesh e kam ndjenjën se s’jam vëlla i mirë aq sa është Teuta motër e mirë dhe Kreshniku vëlla i mirë. Por, e di se ata s’ma marrin për keq që jam ky që jam.
KOHA: Cilin profesion do të dëshironi t’ia rekomandoni trashëgimtarit tuaj?
AJDINI: Natyrisht, atë që do ta ushtrojë me vullnet dhe dashuri, cilido qoftë ai. Në fakt, trashëgimtari im, djali Bardhi, për studime veçmë ka zgjedhur shkencat kompjuterike. Por, duke e parë interesimin e tij për artet, për muzikën, letërsinë, filmin…, nuk do të habitem nëse në ndonjë mënyrë vazhdon në “ujërat” e artit. Sidoqoftë, ai është i ri (këto ditë mbush 21) dhe besoj se do të dijë ta zgjedhë profesionin që do t’i japë gjithë kohën ndjenjën se është i plotësuar, i realizuar.
KOHA: A mund të presim së shpejti ndonjë botim që do ta mbajë autorësinë Tuaj?
AJDINI: Ka kohë që po bëj plane për të përmbledhur disa krijime në një libër. Kam dhe projekte tjera artistike në plan dhe shpresoj se shpejt do të kem ndonjë rezultat konkret.
© Gazeta KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.