Delvina KËRLUKU
Bujar Hoxha u lindi në mars te vitit 1966 në Shkup. Ka thirrje akademike, profesor inordinar në UEJL, në Fakultetin e Gjuhës, Kulturat dhe Komunikimi. Më herët punoi në Universitetin e Tetovës dhe në Universitetin e Prishtinës. Është njohës i gjuhës angleze, italishte, turqishte, maqedonishte. U diplomua në vitin 1989 në Fakultetin e Filologjisë, në Universitetin e Shkupit, për gjuhën dhe letërsinë angleze dhe gjuhën dhe letërsinë italiane. Studimet posdiplomike i kreu në Universitetin e Zagrebit. Ndërsa, titullin doktor i shkencave filozofike në Universitetin e Shkupit. Ka marrë pjesë në konferenca shkencore brenda dhe jashtë vendi. Është autor i disa librave dhe njihet edhe si përkthyes. Një ndër veprat e tij që ka studiuar është ajo e autorit italian, Umberto Eco. Vazhdon të jep kontribut në shkencë dhe përkthim të librave. Është i martuar me violinisten e mirënjohur Sihana Badivuku dhe ka dy fëmijë.
KOHA: I nderuar profesor, në duart e juaja kanë kaluar shumë libra. Cilën do ta veçoje si librin që ju dha mësime në jetë?
HOXHA: Po. Shumë. Prej të gjitha atyre që kam lexuar veçoj profesorin e nderuar, siç e thërras unë, “profesorin tim”, Prof. Dr. Ero Tarasti nga Universiteti i Helsinkit dhe “profesorin tjetër tim”, Prof. Dr. Umberto Eco, të cilit ia kam përkushtuar 25 vitet e fundit të jetës sime akademike. Ndër të tjerat, ishte dr. Tarasti që më njoftoi më mirë me semiotikën në vitin1998, i cili, kur akoma as nuk kisha magjistruar e as doktoruar, më ftoi në Imatra të Finlandës, ku lexova akoma hipotezën time shkencore në atë kohë “Semiotika e personazheve të Othellos dhe Rigolettos”. Dr Tarasti është një ndër muzikologët më të njohur në botë dhe bashkëthemeluesi i Shoqatës botërore të semiotikës, bashkë me Umberto Econ. Për atë se si u njoha me këta dy akademikë kaq të rëndësishëm në jetën time, do të flas më vonë në këtë intervistë. Prej librave të dr. Tarastit veçoj semiotikën e tij ekzistencialiste “Existential Semiotics” (2000, 2015) dhe shumë të tjera, kurse nga Eco, “Sei passeggiate nei boschi narrativi” (1994), Trattato di semiotica gjenerale” (1975) si dhe romanin e njohur “Il nome della rosa” (1980). Është tepër e vështirë të përcaktohesh për cilindo libër të këtyre akademikëve, pikërisht për arsye se ata shkruajnë shumë, unë them, “edhe pas vdekjes”. Pra, e gjithë veprimtaria e tyre është “shtylla” e semiotikës moderne.
KOHA: Ju keni një post të rëndësishëm në një institucion akademik, siç është Universiteti. Ky post është jo vetëm një privilegj, por në të njëjtën kohë edhe përgjegjësi e madhe. Cilat janë fillimet e juaja si profesor universitar?
HOXHA: Nuk do ta kisha përdorë emrin “post”, por vetëm i punësuar në Universitet. Po, e vërtetë, për mua personalisht një privilegj i madh: por, jo edhe për shumicën e bashkëkombësve të mi në vendlindje dhe shtetin ku jetoj. Në fillim kam punuar në UT, kur sipas këtij shteti ishte akoma ilegal, pas së cilit më thirrën në UEJL, ku punoj plotë 15 vite. Puna në Universitet është nderë për mua personalisht, sepse bëhet fjalë për gjenerata të reja, të cilat kërkojnë dije. Më vjen sikur edhe unë ndihem shumë më i ri kur jam në mesin e tyre. Është çështje tjetër se shoqëria në përgjithësi nuk parapëlqen profesione akademikësh e pedagogësh: detyra jonë është, siç thoshte edhe Bajroni dikur, “të luftojmë kundër gjithë botës”. Këtë luftë kundër analfabetizmit pra, ne e bëjmë me libra.
KOHA: Arsimi është problemi ynë më akut. Të gjitha rezultatet tregojnë se në këtë drejtim çalojmë shumë. Pse erdhëm deri te kjo gjendje?
HOXHA: Arsimi sot është tepër i komercializuar dhe i politizuar. Akademikëve, teoretikisht, nuk duhet t’u interesojnë as paratë e as politika. Fatkeqësisht, janë vënë në një situatë të rrezikut të ekzistencës së tyre. Po nuk qe me “ata” apo me “këta”, je njeri i vdekur financiarisht dhe shpirtërisht. Mendoj se ky është shkaku. Unë arrita deri diku pra “ta vras fukarallëkun tim shpirtëror” pa të holla. Zgjodha librat në vend të tjerave. Jashtë qarqeve intelektuale dhe akademike, fatkeqësisht, nuk do të thosha se jam ndonjë njeri i privilegjuar. Mendoj se, për fat të keq, ky do të duhej të ishte mendimi i të gjithëve që u përkushtohen procesit të arsimit. Nuk ka faj individi, por institucioni, nuk ka faj dija, por formaliteti, nuk ka faj objektiviteti dhe e vërteta shkencore, por diplomacia e gënjeshtra. Fatkeqësia e këtyre shteteve ku jetojnë shqiptarët, thënë shkurt, është se nuk ka dallim mes atij që ka bërë 30 vjet shkencë dhe mes atij që nuk ka diplomë.
KOHA: Ne kemi një numër të madh të universiteteve, por edhe të studentëve. Ju e shihni sasinë si problem apo si mundësi për avancim?
HOXHA: Sasinë e shoh si problem, natyrisht. Sidomos në kontekstin shqiptar. Është koha e fundit që shqiptarët të kenë kualitet në vend të kuantitetit. Edhe në matematikë në fillim vjen kuantiteti, por më tutje vazhdohet me kualitet: ne kemi ngelur tek kjo e para.
KOHA: Maqedonia është vend i vogël dhe nuk ka lukse që të gjithë të merren me politikë. Në fakt, kemi një zhvendosje të çoroditur të vlerave dhe më nuk dihet se kush është akademik, kush berber e kush hoxhë. Çfarë po ndodh aktualisht me shoqërinë shqiptare?
HOXHA: Siç thonë edhe Felix Guatari dhe Gilles Delleuze (1987) po ndodh skizofrenia e fazës neoliberaliste të kapitalizmit, që në fakt ndodh në tërë Evropën, por tek shqiptarët në një nivel fillestar dhe shumë më të prapambetur. Për fat të keq, konstatimi juaj është i vërtetë. Personalisht, akademikut dhe profesorit i kisha lejuar të merret vetëm me punë akademike, e kurrsesi me politikë. Politika ditore, siç e dini edhe vetë, assesi nuk bëhet nga persona të shkolluar. Besoj se nuk ka nevojë për komente të tjera.
KOHA: Umberto Eco njihet si filozof, semiolog, një ekspert i jashtëzakonshëm i komunikimit. Si e njihni ju Eco-n dhe sa u ka ndihmuar në profesionin e juaj si komunikolog?
HOXHA: Umberto Eco si Noam Chomsky e ca të tjerë, kanë vënë shtyllat e shkencës së shekullit të njëzetë. Në fakt, kur isha akoma student i magjistraturës në Universitetin e Zagrebit, fjalën “semiotikë” e dëgjova nga njëri ndër profesorët e mi të atëhershëm, prof.. Dr. Miroslav Beker. Më bëri shumë përshtypje kur tha: “edhe qeni kur ec nëpër borë e kur leh, lë gjurmë. Këto janë shenjat. Me këtë merret semiologjia”. Asokohe, natyrisht, qe shumë i zhvilluar strukturalizmi i Ferdinnand de Saussure, linguistit të madh zvicerian, i cili për herë të parë asokohe definoi semiologjinë në kuadër të një semiologjie të përgjithshme. Pastaj, natyrisht, gradualisht dëgjova edhe emrin e Ecos dhe fillova ta lexoja kryesisht në origjinal. Njohja ime e italishtes bëri shumë që të “shoqërohem” me këtë akademik, dhe siç e quajmë tani post-mortum “maestron” tonë në semiotikë. Eco ishte temë diskutimi edhe në disertacionin tim të doktoratës. Përveç citimit të veprave të tij teoretike, kam përkthyer një ndër veprat e tij në shqip: “Gjashtë udhëtime nëpër pyjet narrative” (1997). Pa Econ, traktatin e tij të semiotikës së përgjithshme, nuk mund të paramendohet as teoria e komunikimit, por as edhe semiotika. Asnjëherë nuk do ta harroj letrën e tij që ma dërgoi personalisht, nga shtëpia e tij në Milano, me të cilën më autorizoi që t’ia përkthej të gjitha librat në shqip. Shkas për këtë u bë ish-ambasadori i Italisë në Maqedoni, profesor dr. Faustino Troni, i cili pat marrë vesh për përkthimin. “Hyrjen” e përkthimit e përktheva në italisht asokohe. Diplomati italian, i cili çuditërisht ishte njeri i shkencës (kishte mbi pesë milionë libra në shtëpinë e tij në Romë), ia dërgoi këtë “Hyrje” autorit Eco. Umberto Eco nuk përtoi t’i shkruante letër edhe një “studenti të tij të përjetshëm”, siç jam unë. Nga ajo kohë e deri tani, unë nuk u ndava nga Umberto Eco. Shkrova homazhe kur ai ndërroi jetë. Shpejtë do të më botohet “Fiction and Reality in Umberto Eco’s words”, në një libër më prestigj botëror, botuar nga shtëpia e njohur botuese ‘de Gruyter’ (University of Berlin and Toronto Press). Ky libër që e redakton një koleg imi nga Kopenhaga, titullohet “Umberto Eco in His Own Words” (“U. Eco me fjalët e veta”). Jemi rreth 35 shkencëtarë nga e gjithë bota, të cilët jemi ose studentë, ose doktorantë, ose studiues të tij, për të cilat redaktori dhe shtëpia botuese mendojnë se janë më të denjë të shkruajnë një lloj “homazhi” për të. Besoj se libri botohet në prill 2017, natyrisht gjithçka që del në Mouton Editions, ribotohet në Universitetin e Indianës në Bloomington të Amerikës. Besoj përfundimisht se kjo intervistë nuk mjafton për Econ. Për të duhet shkruar histori të tëra.
KOHA: Vepra “Viti zero” është romani i shtatë dhe libri i 43-të për Umberto Eco-n, ngjarje që zhvillohet në vitin 1992, siç edhe e konsideron autori ‘vit si një çast vendimtar në historinë e shoqërisë italiane’. Çfarë mund të na tregoni Ju për vitin 1992, kur ju ishit 26 vjeçar?
HOXHA: Në këtë moshë ndodhin shumë gjera. Mes tjerash: njoftimi im me bashkëshorten time, bashkëpunimi im me Eero Tarastin. Njohja ime më e mirëfilltë me botën e artit. Asokohe, saktësisht më 1991 kur ndërroi jetë babai im, punoja në “Flakën e vëllazërimit” si gazetar. Njohja ime me Sihanën ndodhi më 1992 me rastin e koncertit të saj. Kësaj pyetje do t’i përgjigjem shkurtë. Profesor Tarastit i thashë se jam njoftuar me një violiniste kur luante Jean Sibeliusin, kompozitorin e madh finalndez, i cili u gëzua shumë. Kur isha në Finlandë, pashë se nuk kishte heronj që kanë dalë nga lufta apo politika, por heroi i tyre ishte pikërisht Jean Sibelius. E dyta, shtëpinë time prej druri e kanë ndërtuar finlandezët, i thashë profesorit. Kjo i ngjan edhe shtëpizës së tij ku shkon në vikend, në Mikkeli të Finalndës. E treta, posa u bë gati romani im i parë ( që pastaj u botua më 1995) “Rruga për në Olimp” , por njëkohësisht edhe profesori më tha, se shkruante romane. Nuk e kuptoja dot se ç ndodhi me mua: Finalnda, kompozitori i tyre më dha dashurinë dhe një jetë të tërë, kurse profesori nga Helsinki po më “ndjek” profesionalisht plotë 20 vjet. Si përfundim pra, pak më duhej që të takoja Econ personalisht më 1994 në Milano, por sekretaresha e tij më tha se i kish dalë një urgjencë dhe nuk u takuam dot. Këto vite sollën atë që e pata kërkuar kurdoherë: krijimin e familjes, përkushtimin ndaj artit dhe shkencës dhe dashurinë para së gjithash.
KOHA: “Othello” e Giuseppe Verdit është operë me katër akte, ndërsa “Rigoletto” opera me tre akte. Cila është semiotika e këtyre veprave?
HOXHA: Më 1998 kam magjistruar në temë “Semiotika e Othellos dhe Rigolettos”. Ajo që ishte më e çuditshme, ishte si mundet që një injorant, që nuk njeh as partiturat të shkruajë për vepër muzikore. Në fakt, kjo ishte arsyeja që dr. Tarasti (sot me mbi njëzetë doctor honoris causa dhe kryetar nderi i Institutit Ndërkombëtar të Semiotikës), nuk kurseu të hollat që të më thërrasë në Finalndë. Fjalët e mia se vij “nga një shtet që shumë pak financon për shkencë, ose pak di se ç’është shkenca”, besoj se e tronditën. Përndryshe, në këto dy vepra kolosale, unë nuk u mora as me dramë e as me muzikë. Fokusi i studimit tim ishte Algirades Jullien Greimas (një ndër semiologët më të mëdhenj në botë, lituanez). Pra, përdora modelet e tij për t’i studiuar personazhet e këtyre dy veprave. Pasi që ndoshta nuk ka hapësirë këtu, po e them shkurtimisht objektin e studimit tim. Othello njësoj si Rigoletto ishin naivë. Desdemona njësoj si Gilda e Verdit, ishin viktima. Sparafucile, njësoj si Iago ishin xhelozë dhe vrasës. Me katërkëndëshat semiotikë të Greimasit, arrita t’i nxjerr taksonomitë kuptimore të të dyja veprave: dashuri, komplot, urrejtje, vrasje etj.
KOHA: Si e shihni ju komunikimin ndëretnik në Maqedoni?
HOXHA: Si shumë të dobët. Pavarësisht nga ekzistenca e grupeve të ndryshme politike, inati ka ekzistuar kurdoherë. Vetë fakti se çdo ditë gati kam 100 km vajtje e ardhje në punë, ju flet mjaft. Për fat të keq jam numër: SHQIPTAR, kjo t’i heq vlerat tjera njerëzore. Mendoj se edhe shqiptarët meritojnë së paku të drejtat e tyre sociale, siç është punësimi adekuat dhe shëndetësia. Prandaj kujtoj se komunikimi është formal, vetëm sa për të thënë.
KOHA: Babai Juaj, Mehmedali Hoxha, një shkrimtar i shquar i letërsisë për fëmijë, ka dhënë një kontribut të veçantë në afirmimin e letërsisë, sidomos të asaj për fëmijë? Si e kujtoni Ju?
HOXHA: Mehmedali Hoxha ka qenë para së gjithash baba për mua. Ai është shkaku që u shkollova. Kurdoherë e kujtoj dhe më mungon shumë. Fjalët e vetme të tij ishin “dashuria” dhe “libri”. Kush do ta dinte se do të ndryshonin kohërat kaq shumë?!
KOHA: Çfarë do të thotë emri Sihana Badivuku?
HOXHA: Gjithçka që kam. Emri i saj shënon jetën time para se të lind (nëse ekziston një gjë e tillë, tani që jam gjallë, dhe pasi të vdes). Ajo më dha një vajzë dhe një djalë. Njëra është neurotipike e tjetri neurodiversiv. Edhe pse kujton bota se njerëzit me autizëm janë anormalë, kjo nuk është e vërtetë. Ne e duam Artin aq sa Nartën. Sihana bën të pamundurën. Koncerton në gjithë botën, e në Maqedoni pa punë, se “i shkruan në ballë shqiptare”, ashtu siç më shkruan edhe mua. Ka studentë nga i gjithë rruzulli tokësor, nga njëra anë, por është një nënë e sakrificës. Të rrisësh një djalë me autizëm nuk është lehtë: nevojitet shumë sakrifica dhe shumë dashuri. (Në rast se dëshironi ta dëgjoni violinën e saj, urdhëroni në koncert me 23 shkurt).
KOHA: Besojmë se edhe ju pajtoheni me konstatimin se familja është e shenjtë. Sa Bujari i ka dhënë familjes dhe anasjelltas, sa familja Bujarit?
HOXHA: Gjithë jetën po përpiqem të jap, por duket se marr më tepër se sa jap. Familja më detyroi të merrem me shkencë, të jem ndryshe nga të tjerët, të jem “pakicë” në vend të “shumicës”. Në situata kur shumica e popullatës nuk të kupton se me çka merresh, është familja ajo që të kupton. Në fund, më lejoni që t’u jap vullnet të gjithë prindërve që kanë fëmijë me autizëm, e që ky shtet nuk i kupton: ne do t’i ruajmë këta fëmijë, do t’i rrisim, të përpiqemi t’i bëjmë të aftë për jetë, sepse ata kanë dashuri për ne. Edhe pse ndonjëherë ne nuk i kuptojmë: por besoni ata na kuptojnë më mirë. Inteligjenca është e vetmja sferë që nuk preket nga autizmi. Prandaj, vazhdoni, se nuk jeni vetë. Jemi disa milionë.
© Gazeta KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.