Qyteti ukrainas, skena e fatkeqësisë së vitit 1986, është bërë një atraksion turistik, që këtë vit do të vizitohet nga 65 mijë vizitorë. Është një vend i shkretë që tregon për një katastrofë, utopitë e Bashkimit Sovjetik dhe kontradiktat e sotme
The GUARDIAN
Pranverën e vitit 1986, fëmijët e atëhershëm të shkollave i kujtojnë mirë: paralajmërimet e nënës (“Mos gërmoni në kopsht”); diktati ushqimor (“Mos hani luleshtrydhe dhe marule”), dhe së fundi një frikë paniku për shiun që i nxiti mësuesit të ndalojnë edhe rekreacionin në natyrë. Një re e helmuar që vjen nga Lindja dukej sikur ndoti tokën, të lashtat, madje edhe prodhimin e qumështit.
Për gjeneratën që ishte kursyer nga tmerret e Hiroshimës dhe Nagasakit, ishte një edukim atomik në kohë paqeje. Fajtori ishte arratisja gjigante e helmeve radioaktive të krijuara nga shpërthimi i një reaktori bërthamor të energjisë bërthamore: përtej Perdes së Hekurt midis Lindjes dhe Perëndimit, shumë kohë para rënies së Murit të Berlinit, në Çernobil, Bashkimin Sovjetik.
Në imagjinatën e shtatëvjeçarëve, ishte një univers i largët i mbushur me skenarë apokaliptikë të tymit dhe gërmadhave: nëse na kishin frikësuar aq shumë në oborret e rrethinave tona, kush e di se çfarë duhet të ketë ndodhur atje poshtë, në zemër të katastrofës. Kështu që fëmijët e sotëm, nuk mund ta imagjinonin se një ditë, në Çernobil, mund të shkonin në një udhëtim, në një vend që nuk ishte më i arritshëm, në një vend – Ukrainë – i lindur nga shpërbërja e Bashkimit Sovjetik.
Për të zbuluar atje se ajo që ka mbetur pas 32 vjetësh nga shpërthimi është një djerrinë, por jo si një përrallë futuriste nga Asimov, por më tepër një përrallë zanash post-moderne nga Vëllezërit Grimm. Prypiat, qyteti satelitor prej 50.000 banorësh, ndërtuar tre kilometra larg Çernobilit, fshat shumë i vogël ku ishte vendosur termocentrali, i janë ngrënë pemët, si gjatë letargjisë së Bukuroshes së Fjetur në Pyll.
Flenë, në fakt, ndërtesat dhjetëkatëshe, shtëpia e njerëzve fle, hotelet dhe restorantet flenë, pishina fle, fle supermarketi, flenë makinat e ndryshkura e gjithçka. Sepse Prypiat u braktis me vonesë, tri ditë pas shpërthimit, me një eksod masiv të organizuar me nxitim nga Moska. Dhe mbeti i kristalizuar përgjithmonë në një imazh. E neglizhuar dhe e harruar, e shndërruar sot në një lloj Pompei sovjetik, një destinacion turistik paradoksal, megjithatë, në mosinteresimin e përgjithshëm të Kievit, që e kaluara dëshiron absolutisht të harrohet, e mbingarkuar nga lufta e ngrirë dhe akoma në vazhdim me ish-miqtë rusë.
Pavarësisht të gjithave ka plot 65,000 vizitorë që priten për 2018, me një rritje prej 50% krahasuar me 2017. Ju kaloni nëpër punën e palodhur të shoqatave të vogla: për shumën, jo thjesht modeste, prej 150 euro, ju mund të përjetoni tronditje kur të shikoni se si jetohej në BRSS në vitin 1986, duke kapërcyer dy pikat e kontrollit dhe duke shkuar përtej ortekëve të dokumenteve burokratike që tregojnë se Ukraina nuk ka ndryshuar shumë në krahasim me Bashkimin Sovjetik.
Banorët e tjerë të këtij qyteti të madh fantazëm, përveç ujqërve dhe arinjve që enden pa zhurmë mes kazermave, janë forcat speciale të ushtrisë ukrainase, siç tregohet nga vrimat e plumbave në dritaret e asaj që ishte bari model i qytetit. Sepse nuk duket e vërtetë, që për snajperët dhe rekreativë, të ketë një terren trajnimi gjigant për të rikrijuar kushtet e përsosura për luftën urbane. Por përveç pjesës ushtarake, Prypiat është tërheqës për këtë valë të re të turistëve është për shkak se nuk është një vend çfarëdo: në ëndrrat (dhe në broshurat) ortodoksia komuniste u idealizua si Qyteti i së Ardhmes dhe u themelua në vitin 1970, ku çdo sovjetik do të donte të jetonte, siç shkruan sot shkrimi gjigantik dhe i ngadaltë cirilik mbi një nga ndërtesat që flenë.
“Fuqia bërthamore gjeneron ushtarë për paqe”. Kjo është arsyeja pse supermarketet në Prypiat duhej të ishin të plota: asgjë, përveç kilometrave të trishtuara kartolinë në Moskë apo Leningrad! Duke u endur në mesin e karrocave të braktisura dhe raftet e përmbysura, lehtë mund të imagjinosh lumturinë e konsumatorëve të tridhjetë vjetëve më parë për këtë parajsë të rrallë konsumiste. Një lumturi e garantuar nga udhëheqësit e Partisë, të cilët nuk u shqetësuan për të ndërtuar Prypiat vetëm tre kilometra nga reaktori. Dhe këtu është reaktori: sot është varrosur në një sarkofag të madh dhe për asgjësimin e saj ka rreth 4.500 njerëz, të cilët u bënë banorë të rinj, edhe përkohësisht, të fshatit të afërt dhe të vogël të Çernobilit. Për shkak se një central bërthamor jeton edhe kur vdes, duke pasqyruar kostot sociale që kjo energji ka kur nuk funksionon.
Pastaj ka kosto njerëzore. Të vdekurit, pas shpërthimit në reaktorin numër katër, ishin rreth tridhjetë: ata që punonin në kontakt të drejtpërdrejtë me uzinën. Por sipas studimeve të organeve të ndryshme të pavarura, vdekjet që lidhen me tragjedinë e Çernobilit janë të paktën 800,000, për shkak të tumoreve dhe sëmundjeve të shkaktuara nga helmet radioaktivë: 70% në Bjellorusi, goditën shumë më tepër se në Ukrainë. Ishte era, duke shkuar në veri, që vendosi se ku të mbinte vdekja. Nuk ka arsye për t’u frikësuar nga kushtet e së tashmes. Shanset e kthimit të kontaminuar nga udhëtimi në këtë Pompe të Lindjes janë pothuajse zero. Gjatë përhumbjes në të gjithë zonën, e cila është 2.600 kilometra katrorë në madhësi, niveli i rrezatimit të perceptuar është më i ulët se ai i një udhëtimi ajror ndërkontinental, me kundërsulm Geiger që luan shumë rrallë në zbulimin e sasive më të larta se normale.
Rreziku, nëse ka ndonjë gjë, është nëntoka ku materialet helmuese janë futur në thellësi: për këtë arsye sot në pyllin e Çernobilit është e ndaluar të gërmohet. Në mes të shkurreve hapet një vend tjetër në këtë udhëtim kujtimi: Çernobili, i quajtur kështu pa imagjinatë, ishte një vend i panjohur në hartat gjeografike, nëse jo tek inteligjenca e Ushtrisë së Kuqe dhe KGB-së. Kishte struktura të mëdha radari, 150 metra të larta, me të cilat Bashkimi Sovjetik donte të kapte sekretet e armikut amerikan gjatë Luftës së Ftohtë. Një punë që ka kushtuar tetë miliardë dollarë dhe në praktikë nuk është përdorur kurrë: dy ditë pas shpërthimit është braktisur me nxitim dhe në mënyrë klandestine. Këtu atmosfera në Ridley Scott është më e afërt, me kufomat e kompjuterëve në korridoret e gjata e të errëta dhe kullat e mëdha të harruara të çelikut, të rrethuar nga shenja të sinjalizuara që tregojnë rrezikun e rrezatimit përreth.
Vizita ka përfunduar dhe, ndërsa po largohemi, rritet ndjenja e kalimit nëpër një pjesë të historisë sonë të kohëve të fundit, jo vetëm e mbarsur me katastrofa, por edhe nga utopitë e humbura dhe ëndrrat e parealizuara. Kjo duket se ju kujton një nga Leninët e fundit që ka mbetur në Ukrainë, i cili sot po përpiqet të fshijë të kaluarën e tij, ndërsa, nga sheshi i shkretë i Çernobilit, ai duket i maskuar dhe i hutuar te turistët që largohen.