Maqedonia ka dy nivele të politikës. Një drejt “jashtë” dhe një drejt “brenda, në shtëpi”. Për jashtë ekziston një linjë standarde e sjelljes që nënkupton diplomacinë ndaj Evropës, në të cilën ajo vendos rregullat. Nga ana maqedonase nuk ka nevojë për shumë ide! Çfarë të duhet – bujrum! Mirëpo, problemi është ai niveli tjetër i politikës, dhe ai për “brenda”. Epo, ajo politikë është në thelb imazhi i vërtetë i Maqedonisë
Nga Agim JONUZ
Nëse dëshironi që kolumna juaj të lexohet, ekziston një formulë e provuar. Thjesht ngacmohu dhe luaj futboll mendor me selakët! Ata kërcejnë menjëherë në topin e parë. Do të merrni komente për të thyer të gjitha rekordet e lexueshmërisë. Nuk ke nevojë për ndonjë aftësi eksperti për t’i bërë ata të të lexojnë dhe të të komentojnë. Mjafton të thuash vetëm të vërtetën. Dhe çfarë thotë e vërteta? Epo, ajo thotë se një tetëdhjetë për qind e personazheve në skenën publike janë selakë të rëndë. Jo fshatarë! Unë thashë – selakë! Kiç mendor, kulturor, politik dhe civilizues! Dhe një kiç i tillë mund të prodhojë vetëm – kiç! Kështu krijuam edhe shtet – “kiç”! Gjithsesi, të jeni të sigurt se në një kooperativë fshati ka me shume rregull se në këtë shtet, nuk kam ndërmend të flas për diçka që e dimë të gjithë, por për diçka që askush nuk e di dhe kjo është pyetja se si do të dalim nga ky cirk. Situata në politikë është e ngjashme me situatën kur do të vish me makinë afër një humnere, ndaj shoferi bën batuta që të mos ketë panik që pasagjerët të mos mendojnë për humnerën. E tillë është historia me Evropën. E me çfarë tjetër mund të të bëjnë perde para syve këta politikanë.
Maqedonia nuk ka politikën e saj. Nëse do të kishte, shumë gjëra do të ishin ndryshe. Si nga brenda ashtu edhe nga jashtë. Maqedonia është vetëm ajo që kërkon faktori ndërkombëtar. Ka disa arsye për këtë, por kryesore është se Maqedonia ka treguar se nuk di të organizohet, së pari, dhe së dyti, atë pak arsye të shëndoshë që ka brenda nuk dëshiron të bashkohet dhe të formojë shtet. Është një kompleks i kombeve të vogla. Të mendojë se është i madh derisa dikush nga krahu t’i thotë mos ha shumë mushmulla, ta dëgjojë atë. Nëse Maqedonia do të ishte një shtet i banuar nga njerëz të shëndetshëm me dinjitet dhe qëndrim, kjo do të ishte si një shtëpi e banuar nga njerëz të kënaqur. Kush është i kënaqur në Maqedoni? Askush! Si maskohet “fluturimi në vend” në skenën politike maqedonase? Shumë e thjeshtë. Ne nuk do të shohim as “E” nga Evropa për shumë kohë. Mirëpo, filmi “u mbytëm duke luftuar” ka shumë personazhe aktualë në skenën publike që as nuk e besojnë atë që po bëjnë. Është një maskë fantastike për ta për të justifikuar praninë e tyre në krye të politikës. E gjithë kjo, e ndihmuar nga media, krijon një atmosferë në popull që gjatë gjithë kohës dikush po na bën padrejtësi dhe po punon kundër nesh me qëllim, ndërsa të gjithë kemi vdekur për të hyrë në atë Evropë. I vetmi standard evropian që ka Maqedonia është ndotja e ajrit. Nëse do të maten standardet, ne nuk do të pranoheshim as në Afrikën e Jugut.
Ky shtet ekziston për herë të parë në histori. Sado të inatosur janë maqedonasit, ai nuk ka ekzistuar kurrë si shtet. Nuk ka traditë. Nuk ka histori të demokracisë. Nuk ka asnjë pjesë të historisë që konfirmon se ka funksionuar në ndonjë mënyrë. Dikush do të thotë po, ka ekzistuar në kohën e Jugosllavisë, por nuk ka qenë një shtet, por një kafshë shtëpiake e të tjerëve që e ka mbajtur të sigurt si fetusin në barkun e nënës. Dikush tjetër po mendonte për të. Jo vetë, ajo ishte pjesë e një sistemi. Tragjedia e skenës politike maqedonase është se ajo përmban kryesisht improvizim të pastër për politikën ditore. Kombinatorika që duhet të justifikojë ekzistencën e politikave të panevojshme dhe madje të dëmshme nga parti të caktuara. Të gjithë këmbëngulin se është demokraci, por edhe demokracia ka kufij. Realisht, një popullsi më pak se dy milionë banorë nuk ka nevojë për më shumë se disa parti. Dhe në Maqedoni nuk mund të numërosh sa janë. Një popullsi aq e madhe sa Maqedonia menaxhohet nga një kryetar i komunës Aksaraj në Stamboll. Dhe atë pa parlament dhe institucione të ndryshme.
Maqedonasit paaftësinë e tyre gjatë gjithë kohës e justifikuan me faktin se shqiptarët krijuan probleme për një kohë të gjatë deri në nënshkrimin e asaj marrëveshjeje kornizë legjendare dhe që kur është nënshkruar është keqpërdorur në maksimum. Unë do t’i përgjigjem kësaj shumë thjesht. Së pari, sikur shqiptarët të mos donin që në fillim të kishin shtet, do të ishin shkëputur prej tij dhe do të thoshin “nuk duam shtet me ju”! Pra, ajo tezë bie në ujë. Së dyti, politika e kampusit shqiptar si nacionale (etnike) nuk është gjë tjetër veçse një tendencë për të përmbushur në mënyrë adekuate nenet e marrëveshjes kornizë. Epo, le të pyesim tani sa është ajo përqindje? Pra, le të rrumbullakojmë deri në 25%! Ne rregull! Çfarë po bëjnë dhe si janë organizuar 75% e tjerë e vendit? Shqiptarët e kanë fajin që 75% e mbetur e trajtojnë vendin e tyre si të ishte top futbolli, ndaj e bëjnë xhonglimin si Ronaldo!? Shqiptarët nuk janë aspak “lule për të nuhatur” për sa i përket strukturës politike brenda kampusit. Por a e dinë edhe të tjerët që nuk kanë lidhje me politikën shqiptare (maqedonase) se çfarë po bëjnë! Popullit duhet t’i tregohet se diçka po bëhet. Unë po ju kërkoj të më falni “tashakun tim”! Një vend i vogël si Maqedonia duhej të përkulte bishtin para grekëve dhe të ndryshonte emrin. Zoran Zaev nuk është ai që e shiti Maqedoninë me emrin. Askush nuk dëshiron të pranojë se ishte presion nga komuniteti ndërkombëtar. Mesazhi ishte “alo, ju do të bënit shaka me një Greqi” që ka një histori nga koha e Aristotelit!? E njëjta gjë po ndodh edhe me Bullgarinë. Bullgaria ka arkiva në të cilat shkruhet saktësisht në letër “cila çorape në cilën këmbë shkon”. Derisa të zgjidhet kjo çështje, ne vetëm mund të imagjinojmë se jemi fraerë që do t’ua zëmë rrugën atyre. Ne harrojmë se pavarësisht nëse Bullgaria ka të drejtë apo gabim, ajo është më e vlefshme për Evropën se Maqedonia. Ajo mban një të tretën e bregut të Detit të Zi. Dhe çfarë po mbajmë ne!? Anën e majtë të Vardarit, ku bie era e qebapëve të Destanit?
Maqedonasit janë të paaftë për të ndërtuar dhe mbajtur një shtet të shëndetshëm. Po t’i shtohet gjithë kësaj edhe era politike nacional-romantike e shqiptarëve, Maqedonia del të jetë një fermë e madhe bujqësore, në bordin drejtues të së cilës ka selakë që as nuk dinë se çfarë mbjellin dhe çfarë korrin. Gjatë gjithë kohës skena publike politike është e përhumbur nga një rrezik që fajin e ka dikush tjetër, jo ne si popullatë. Kështu, dhe nga ajo pamundësi për të ndërtuar një platformë të qëndrueshme social-shoqërore, filmat u tregtohen njerëzve gjatë gjithë kohës në të cilën shfaqet forma, por jo thelbi. Forma thotë se ne jemi një shtet sovran i pavarur me të gjitha pamjet. Peki! Ne rregull! Një anëtar i barabartë i NATO-s që në realitet me ushtrinë dhe strukturën që hyri, nuk ishte gati as të ishte anëtar i një shoqërie gjuetie. Epo, realisht Shqipëria ka hyrë para nesh, edhe pse ishte “edhe më beter” se Maqedonia, por mban gjysmën e bregdetit të Adriatikut. Ajo vetëm konfirmon atë që është thelbi, që thotë se fati jo vetëm i Maqedonisë, por edhe rajonal diktohet nga fuqitë e mëdha. Fati dhe thelbi i këtij rajoni nuk është në dorën e askujt përveç atyre që vendosin nëse do të ketë paqe apo luftë. Dhe vetëm me kaq do të ketë bereqet ose do të ketë fukarallëk. Amerikanët! I kemi shitur bythen prej kohesh. Më konkretisht na dhanë një shtet siç e bëri Tito gjatë AVNOJ-it. Gjithçka tjetër është histori për fëmijët e vegjël. Nuk mendoj se duhet të analizojmë veçmas se deri ku ka shkuar socio-tragjedia e qytetarëve të Maqedonisë. Ajo tragjedi sociale është për shkak të mungesës së kritereve që janë prioritet në drejtimin e politikës në një vend që ende nuk është zhvilluar. Dhe kjo sepse praktika tregon se askush nuk e pëlqen vërtet këtë vend. E kemi analizuar shumë herë, por ju kujtojmë se po flasim kështu sepse po të ishte ndryshe, gjithçka do të ishte seriozisht ndryshe. Askush, por absolutisht askush, nuk e mori seriozisht krijimin e një shteti të shëndetshëm social, jo sepse nuk donin, por sepse ishin të paaftë. Nëse dikush do të kishte arritur të krijonte një shtet të shëndoshë social, i gjithë grupi etnik do të kishte një ndjenjë tjetër ndaj shtetit dhe jetës së përditshme. Dhe kështu erdhëm në një situatë paradoksale në të cilën as ata vetë nuk e dinë se si funksionon shteti në një situatë kaosi në skenën politike. Suksesi i vetëm që mund të thuhet është fakti që kemi hyrë në “hekurudhën drejt Europës”. Është një fenomen në të cilin marrëdhënia Evropë-Maqedoni nuk ka nevojë të udhëheqë një politikë kreative, por vetëm duhet të ndjekë atë që pritet nga ne. Kjo lejon që numri më i madh i politikanëve të mos kenë fare nevojë për “politikën e tyre”, por vetëm për ndjekjen e rregullave që qëndrojnë si detyrë politike. Kjo është drejt “jashtë”. Ndërkohë NATO garanton kufijtë dhe ne kemi një shtet që nuk duhet të shqetësohemi nëse dikush do ta copëtojë. Shkëlqyeshëm! Epo, tani këtu qëndron lepuri i analizës. Maqedonia ka dy nivele të politikës. Një drejt “jashtë” dhe një drejt “brenda, në shtëpi”. Për jashtë ekziston një linjë standarde e sjelljes që nënkupton diplomacinë ndaj Evropës, në të cilën ajo vendos rregullat. Nga ana maqedonase nuk ka nevojë për shumë ide! Çfarë të duhet – bujrum! Mirëpo, problemi është ai niveli tjetër i politikës, dhe ai për “brenda”. Epo, ajo politikë është në thelb imazhi i vërtetë i Maqedonisë.
E kjo politikë shohim se deri ku na ka sjellë. Deri në një depresion të rëndë!
OOO XHEMAAT… u lodha duke shpjeguar! SIKTER NË SHTËPI dhe lësho ndonjë film turk!
(Autori është kolumnist i gazetës KOHA)