Për tre vite po ushtron pozicionin e zëvendësministres së Financave, Shiret Elezi brenda një periudhe edhe ka drejtuar këtë dikaster në mungesë të emërimit të ministrit dhe ka arritur që t’ia del mbanë duke treguar rezultate në punën e saj dhe ushtrim të detyrës ministër pa asnjë lloj pengese, megjithatë gjatë kësaj periudhe ajo ka marrë pjesë aktive në shumë evente të rëndësishme që ndërlidhen me Ministrinë, krijimin e politikave dhe buxhetit, Elezi flet edhe për bashkëpunimin me ish ministrant, administratën e ministrisë dhe institucionet tjera, pakot e masave dhe shumë gjëra të tjera gjatë këtyre tre viteve
Bisedoi: Blerand REXHEPI
KOHA: Keni ardhur në Ministrinë e financave si zëvendësministre e Financave në vitin 2017. Çfarë mendoni se mund të elaborohet si punë në këto tre vite në Ministri?
ELEZI: Në periudhën e kaluar, një numër ligjesh, strategjish, masash u miratuan në Ministrinë e financave. Për herë të parë, ne miratuam një strategji gjithëpërfshirëse për menaxhimin e financave publike. Programin e Menaxhimit të Reformës në Financat Publike. Për më tepër, ligje dhe rregullore janë miratuar që sjellin prokurimin publik më afër praktikës europiane. Ekzistonte një politikë e financave publike të përgjegjshme, ku fokusi ishte në stabilizimin e borxhit publik. U ndoq politika e reformës, që synonte miratimin e ligjeve në financat publike që do të sigurojnë performancë më të mirë – planifikim më të mirë, afatgjatë dhe zbatim më të mirë. Sidoqoftë, ajo që ka shënuar tre vitet e fundit është transparenca fiskale. Transparenca fiskale, përveç që duket politikisht korrekte, është mekanizmi më i lartë për kontrollin fiskal, është punëdhënësi i kontrolleve më të mira për shpenzimin e parave të shtetit. Masat e marra vitet e fundit nuk mund të karakterizohen si hapa, por si hapa drejt transparencës më të madhe të financave publike. Reforma më e madhe pa dyshim është platforma Open Finance përmes së cilës publiku mund të monitorojë çdo pagesë nga Thesari i shtetit. Për më tepër, kishte shumë mjete të tjera që u përgatitën për të hapur të dhëna të financave publike dhe për t’i bërë ato më të arritshme për opinionin. Për shembull, këtu është platforma e borxhit publik javendolg.open.finance.gov.mk e cila tregon në një mënyrë shumë të thjeshtë lëvizjen e borxhit publik. Ekziston edhe mjeti shpenzimet kapitale nga përdoruesit e buxhetit, i cili mundëson monitorimin se sa secili institucion ka qenë i suksesshëm në realizimin e shpenzimeve kapitale dhe kështu inkurajon përdoruesit e buxhetit për realizim më të mirë. Për më tepër, u përgatit një Buxhet i qytetarëve i cili në një mënyrë të thjeshtë përcaktoi se si planifikohet viti fiskal dhe kategoritë e shpenzimeve. Platformat janë në tre gjuhë (shqip, maqedonisht dhe anglisht), ku poashtu dhe të dhënat për opinionin e gjërë përsëpari herë filluan dhe në shqip t’i publikojmë në Ministrinë e financave. Shumica e të dhënave filluan të publikohen me frekuencë më të madhe dhe në formate të hapura, në mënyrë që të mund të përdoren nga opinioni dhe ekspertët për analiza. Përpjekjet tona janë njohur nga institucionet financiare ndërkombëtare, Komisioni Europian dhe besoj se ky është drejtimi i duhur për të vazhduar.
KOHA: Në këto tre vite ju keni qenë mjaft aktiv në terren, në Tetovë, Strugë, Gostivar… Në total, sa projekte kapitale janë realizuar përmes Ministrisë së Financave?
ELEZI: Realizimi i projekteve kapitale përmes Projektit për Përmirësimin e Shërbimeve Komunale MSIP, i cili zbatohet brenda Ministrisë së financave dhe me mbështetjen e Bankës Botërore, po shkon me dinamikë të lartë. Nga Qershori i vitit 2017 e deri më tani, në kuadër të projektit MSIP, 185 projekte janë implementuar në 81 komuna me një vlerë totale prej 30.8 milion euro. Treqind fëmijë në komunën e Zhelinës përfituan kushte më të mira për arsimim, përmes rindërtimit të shkollës në fshatin Pallaticë, ku përmes projektit u ndërtuan edhe rrugët lokale. Ndërtimi i një bulevardi, stacione filtrimi, rindërtimi i rrugëve lokale dhe një shkolle, të gjitha projektet janë në fazën përfundimtare përmes Projektit për Përmirësimin e Shërbimeve Komunale MSIP në Rajonin e Pollogut. Një pjesë e bulevardit “Vidoe Smilevski-Bato” në Tetovë është në ndërtim e sipër. Projekti parashikon shtrirjen e bulevardit për 671 metra shtesë, e cila do të mundësojë tejkalimin e trafikut nga pjesa qendrore e qytetit deri në periferi. Në Bogovinë, një pjesë e automjeteve dhe makinerive komunale janë prokuruar dhe një pjesë do të prokurohen. Në Likovë, rregullimi i lumit Mateçit është duke u zhvilluar përmes rregullimit të shtratit të lumit, do të mbarojë këtë vit. Përshtatja dhe azhurnimi i ndërtesës komunale do të përfundojë në Saraj deri në muajin Tetor. Me fondet e grantit përmes Projektit për Përmirësimin e Shërbimeve Komunale – MSIP, u rindërtua kulmi i shkollës fillore “Ismail Kemali” në komunën e Çairit, ku mësojnë mbi 1.400 nxënës. Shkolla e mesme Josif Josifov në Gjevgjeli përfitoi 21 klasa të reja. Në Vrapçisht, në vendbanimet e Negotinës dhe Dobridollit, stacionet e filtrit të ujit janë në ndërtim e sipër. U furnizua me pajime për kopshtet e fëmijëve edhe komuna e Gostivarit. Për më tepër, në kuadër të grantit IPA të BE-së përmes projektit MSIP, 135 projekte u realizuan në një vlerë totale prej 1.3 miliardë denarë. Shkollat, kopshtet, rrugët lokale, sistemet fotovoltaike, stacionet e filtrit të ujit dhe përmirësimi i sistemeve të ujitjes janë vetëm disa nga këto 135 projekte kapitale të zbatuara në 78 komuna në të gjithë vendin. Falë rrugëve të reja, banorët e Bosilovës, Dibrës dhe Makedonska Kamenicës tani mund të komunikojnë më lehtë me institucionet e afërta dhe spitalet. Fëmijët parashkollorë nga Bardovc kalojnë kohën e tyre në një kopsht të rinovuar. Pra, siç e kam thënë tashmë deri më tani, në kuadër të projektit MSIP, janë realizuar 185 projekte në 81 komuna me një vlerë totale prej 30.8 milion euro.
KOHA: Le të kthehemi periudhës së kaluar, krizës së Covid 19, tre pako masash antikrizë u miratuan për të trajtuar pandeminë. Cilat janë efektet e tyre deri më tani?
ELEZI: Ne kemi hartuar tre pako gjithëpërfshirëse anti-krizë që përfshijnë lehtësime taksash, subvencione të pagave, kuponë dhe karta pagese që mbështesin konsumin privat, mbështetje financiare për investime dhe konkurrencë, etj. Këto masa luajtën një rol të rëndësishëm në trajtimin e krizës dhe përsëri kemi arritur të ruajmë hapësirën fiskale nëse ka nevojë për ndërhyrje shtesë. Masat për t’u marrë me krizën e shkaktuar nga Covid-19 janë hartuar me shumë kujdes, të synuar dhe me qëllime të qarta dhe efektet e pritura për të dhënë efektin maksimal me burime të kufizuara, duke marrë parasysh hapësirën fiskale. Ne u përballëm me krizën me një sistem të shëndetshëm financiar dhe borxhin e stabilizuar të qeverisë, më të ulët me rreth 10 përqind krahasuar me mesataren e vendeve në rajon. Investimet totale për të mbështetur ekonominë vendore nga të tre paketat e masave vlejnë rreth 550 milion euro ose rreth 5-5.5% të produktit të brendshëm bruto. Disa nga masat janë zbatuar tashmë, disa janë ende në vazhdim, disa do të zbatohen gjatë vitit dhe disa janë afatgjata. Secila prej këtyre tre pakove të masave u miratua në përputhje me fazat përmes të cilave ekonomia kaloi krizën.
KOHA: A janë përmbushur pritjet nga masa për mbështetjen financiare të qytetarëve duke lëshuar kartela pagesore vendore?
ELEZI: Injektimi i 26.7 milion eurove përmes kartelës pagesore vendore e cila ka çuar në një rritje të konsumit privat të produkteve vendore për një periudhë të shkurtër kohe, do të amortizojë rënien ekonomike. Në tremujorin e tretë, sipas simulimeve të bëra nga Ministria e financave, falë kartelës pagesore vendore rezultati ekonomik do të jetë më i mirë me 0.7 në 0.9 për qind. Kartela pagesore vendore u përdor nga 309 mijë qytetarë, nga të cilët 113 mijë janë të papunë dhe përdorues të ndihmës sociale, 111 mijë punonjës me të ardhura të ulëta, 81 mijë të rinj dhe 4000 janë punonjës shëndetësorë.
KOHA: Në çfarë gjendje është buxheti i shtetit?
ELEZI: Kumulativisht, rënia e të ardhurave nga Janari deri në Gusht të vitit 2020 është 8.2%. Sipas ribalancit të bërë në Maj, të ardhurat u ulën me 11.5% krahasuar me buxhetin fillestar. Para fillimit të krizës së parave të gatshme në dy muajt e parë të vitit 2020, mbledhja e të ardhurave në Buxhet është solide, me rritje të të ardhurave totale prej 4.6% në janar dhe 4% në Shkurt krahasuar me vitin e kaluar, nga të cilat në Janar rritja e taksave dhe kontributeve ishte 10.7%, ndërsa në Shkurt ishte 6.1%. Por me mbylljen e ekonomisë, për shkak të ndërmarrjes së masave shëndetësore, ajo ndikoi në realizimin e mëtejshëm të Buxhetit. Në Mars, në fillim të ndërmarrjes së masave shëndetësore për parandalimin e përhapjes së koronavirusit, pati një rënie të të ardhurave totale të taksave me 11% në krahasim me një vit më parë. Në Prill, rënia e të ardhurave është 20% krahasuar me vitin e kaluar, në Maj një rënie prej 24%. Pas rihapjes së ekonomisë, ka një përmirësim të rezultateve për Qershor dhe Korrik, me një rënie prej 9.6% në Qershor dhe në Korrik kemi rritjen e parë mujore të të ardhurave krahasuar me vitin e kaluar që nga fillimi i krizës, me një rritje të të ardhurave totale prej 1, 4% Në Gusht, përsëri kemi një ngadalësim të rënies së të ardhurave krahasuar me të njëjtin muaj të vitit të kaluar me 13.9%. Në fillim të krizës, ekipi në Ministrinë e Financave zhvilloi disa skenarë për rezultatet e krizës të shkaktuar nga koronavirusi, se si do të ndikonte në realizimin e të ardhurave në Buxhet në vitin 2020. Në skenarin e parë ose atë të favorshëm – parashikohet një rënie prej 20% në anën totale të të ardhurave të buxhetit të konsoliduar në krahasim me planin, që do të nënkuptojë një ulje të të ardhurave me rreth 700 milion euro. Në skenarin e dytë – e pafavorshme, rënia e të ardhurave buxhetore do të ishte rreth 30%, gjë që do të rriste nevojat me rreth 1 miliard euro. Dhe në të tretën, më e pafavorshmja, nëse të ardhurat bien me 40%, nevojat shtesë do të ishin rreth 1.3 miliardë euro. Sipas rezultateve aktuale, të ardhurat janë brenda parashikimit. Me fondet prej 700 milion euro që janë tërhequr me Eurobond, nga instrumenti për financim të shpejtë të FMN-së prej 176.5 milion euro, si dhe 160 milion euro të paralajmëruara nga Komisioni Evropian dhe 50 milion euro Granti prej tyre, së bashku me fondet disponueshmëria nga Banka Botërore dhe gjetja e burimeve të tjera nëse është e nevojshme, financimi i deficitit dhe huatë që maturohen deri në fund të vitit do të sigurohen, ne madje do të sigurojmë një mbrojtje për goditje të reja të mundshme nga pandemia. Do të sigurojmë fonde të mjaftueshme për të financuar paketat e ardhshme të masave ekonomike për të zbutur efektet e krizës, si dhe rimëkëmbjen ekonomike në periudhën pas krizës drejt “normalitetit të ri”.