Në Republikën Islamike, Ali Khamenei mbajti gjallë flakën e revolucionit të ndezur nga themeluesi Khomeini. Tani Trump, nëse përpiqet ta shtyjë regjimin, rrezikon të marrë efekt të kundërt: bashkimin e një populli krenar dhe nacionalist
“Çfarë ndien në këtë moment, Imam?” e pyeti një gazetar Ruhollah Khomeini për fluturimin që më 1 shkurt të vitit 1979 e solli atë përsëri në Iran, pas pesëmbëdhjetë vitesh mërgim. Dhe ai u përgjigj: “Hitchi”. Asgjë. Për dyzet vjet është reflektuar mbi kuptimin e asaj përgjigjeje, me interpretime të ndryshme, siç pasqyrohet nga Alberto Zanconato, ish-korrespondent i Ansa nga Teherani, në esenë e tij të freskët të shtypit Khomeini, revolucionar i Perëndisë (Castelvecchi).
Për monarkistët dhe kundërshtarët e tjerë të Republikës Islamike është prova e indiferencës totale për vendin e tyre që çoi në revolucion. Për mbështetësit e tij është konfirmimi i “majave mistike” te të cilat Imami ka arritur dhe nga e cila edhe lidhja me tokën amtare ka humbur vlerën, ose ishte një mënyrë për të pohuar se ishte një revolucion për tërë Islamin, përtej kufijve kombëtarë. Sipas Zanconato, megjithatë, ishte vetëm një “predhë që Khomeini kishte ndërtuar në këtë moment vendimtar të sfidës së tij ndaj pushtetit monarkik, kur rezultati ishte ende në ekuilibër”.
Do të ketë shumë histori që do të konkurrojnë me njëra-tjetrën këtë vit, në përvjetorin e dyzetë të Republikës Islamike: përkujtime dhe rrëfime të asaj që ndodhi në vitin 1979, por mbi të gjitha sesi një regjim që shpesh nënvlerësohet nga analistët dhe armiqtë, ka qenë në gjendje të rezistojë për dyzet vjet. Ka nga ata që e nisin Revolucionin Islamik në janar 1978, me botimin e një artikulli kundër Khomeinit, në gazetën qeveritare Ettelaat, i cili e akuzoi atë se ishte një agjent britanik, një aleat i komunistëve dhe insinuoi se ai nuk ishte vërtet iranian dhe se kredencialet e tij fetare ishin të dyshimta. Ky artikull ishte një siguresë e hedhur në kazanin e pabarazisë sociale, të urrejtjes ndaj shërbimeve brutale të sigurisë dhe të perëndimizimit në rritje që kishte skandalizuar konservatorët. Fetarët e Qom hynë në grevë, pasuar nga tregtarët e pazarit. Protestat u rritën, me slogane kundër monarkisë. Policia hapi zjarrin, së pari në ajër, pastaj në turmë. Çdo funeral u bë një manifestim i ri, një përshkallëzim që çoi në mërgimin e tij më 16 janar 1979. Më 11 shkurt qeveria e fundit e emëruar nga Pahlavi dha dorëheqjen, me rënien e regjimit monarkik. Goditja përfundimtare u dha nga guerrilsat marksistë, por në muajt në vijim Khomeinistët u riorganizuan dhe në dy apo tre vjet u formua një gjendje klerike që eliminonte një nga një ata që ishin aleatë të revolucionit: marksistët, laikët dhe muslimanët liberalë.
Dyzet vjet më vonë, është e dobishme të fillosh nga Khomeini për një bilanc. Nuk do të ishte e mundur që Irani t’i rezistonte çdo parashikimi të luftës tetëvjeçare me Irakun, në të cilin Saddam Husseini kishte mbështetjen e Perëndimit dhe pothuajse të gjithë botës arabe, pa mbështetjen e një pjese të madhe të popullsisë, veçanërisht masave të të rinjve që erdhën për të flijuar qëllimisht jetën e tyre. Nëse e konsideroni Khomeinin një fundamentalist fanatik, një heretik ose një populist, siç shpjegon Zanconato, revolucioni i tij u krye fillimisht brenda Islamit, sipas doktrinës së velayat-e-faqih).
Që nga vdekja e Khomeinit në vitin 1989, Republika Islamike vazhdon të jetë një përzierje e demokracisë dhe teokracisë dhe pasuesi i saj, Ajatollah Ali Khamenei, vazhdon të përdorë slogane antiamerikane, por regjimi nuk solli, siç ishte premtuar, fund të pabarazive. Në përpjekje për të ringjallur ekonominë, Irani i ka dhënë fund vetë-izolimit: ajo ka ngritur ndalimin revolucionar ndaj investitorëve të huaj në vitin 1995, edhe pse deri tani ka luftuar për të tërhequr investime për periudha të zgjatura. Për dekada të tëra, para dhe pas revolucionit islamik të vitit 1979, Ayatollah Khomeini denoncoi helmimin e shoqërisë nga kultura perëndimore dhe dëboi çdo gjë nga muzika te vallëzimi drejt artit modern. Por, që atëherë Republika Islamike është konsumuar nga një përplasje e brendshme e qytetërimeve. Temat zyrtare të propagandës gjejnë pak dëshmi në një shoqëri të re dhe të globalizuar, me shumë gra të arsimuara, me një kontakt me botën që nuk mund të ndalet nga filtrat e imponuar në internet. Kështu që regjimi shpesh u detyrua të lirojë kufizimet. Protestat e vitit 2009 kundër rizgjedhjes së presidentit ultrakonservator Mahmud Ahmadinejad treguan se të rinjtë e Teheranit donin të ndryshonin dhe ishin gati të ndiqnin politikanët e moderuar për të ndryshuar sistemin nga brenda: por që Vala e Gjelbër u shtyp me dhunë, duke shënuar një thyerje që ende nuk është mbyllur.
Zgjedhja e Hassan Rouhanit në vitin 2012 premtoi pikërisht ndryshimin e mohuar katër vjet më parë: fundi i izolimit ndërkombëtar nëpërmjet një marrëveshjeje bërthamore me Perëndimin dhe liritë më të mëdha sociale brenda vendit. Këto janë premtime që janë realizuar vetëm pjesërisht, por është e rëndësishme që Khamenei i ka dhënë Rouhanit mbështetjen e nevojshme për të hapur Amerikën, duke treguar një aftësi të caktuar të idealeve revolucionare kur ajo shërben për të parandaluar kolapsin. Megjithatë, në vitin 2018, korrupsioni i elitës dhe shpenzimet publike në luftërat në Siri dhe Jemen, gjithashtu e shtyu mostazafinin (të varfrit e provincave konservatore dhe të devotshme), që prej vitesh konsiderohej si shtylla kurrizore e regjimit komeinist, katror, i zemëruar me të gjithë politikanët (reformatorët dhe konservatorët) dhe të njëjtin Udhëzues Suprem (“Vdekja diktatorit”), me institucione jo të zgjedhura si Pasdarani dhe fondacionet fetare që mbështeten në buxhete të mëdha, ndërsa njerëzve u janë shkurtuar subvencionet.
Dyzet vjet më vonë, ka shumë hipoteza për të ardhmen e Republikës Islamike. Khamenei ishte në gjendje ta mbante flakën e revolucionit të gjallë për tridhjetë vjet pas vdekjes së themeluesit, pavarësisht se nuk kishte karizëm, falë aleancës me konservatorët dhe Pasdaranin. Por, çfarë do të ndodhë kur pishtari do të kalojë tek një pasues i cili nuk ishte ndër “shokët” e Khomeinit? Deri në çfarë mase mund të mbijetojë fryma e revolucionit në një popullatë që për 70% nuk ka lindur në vitin 1979? Pas ndryshimit të kompanive perëndimore të naftës nga Irani dyzet vjet më parë, Irani ka shkuar nga prodhimi i 10% të naftës botërore në 4%. Marrëveshja bërthamore e kërkuar nga Barack Obama është hedhur poshtë nga Donald Trump dhe sanksionet e reja tani detyrojnë vendet që përdorin sistemin bankar amerikan për të pezulluar blerjen e naftës iraniane.
Për Republikën Islamike nuk është hera e parë: tashmë e njeh luftën dhe izolimin. Nëse Trump dhe këshilltarët e tij shpresojnë të fusin regjimin, ekspertët paralajmërojnë se sjellja agresive mund të ketë efekt të kundërt, duke bashkuar një popull krenar dhe nacionalist. Kemi ndjekur Iranin për dhjetë vjet për Corriere della Sera, por kurrë nuk kemi harruar diçka që më ka shkruar pikërisht Zanconato, para se të shkoj në Teheran për herë të parë: mendoni për atë që doni prej tyre, por mos i nënvlerësoni ato kurrë.