Turqia dhe Libia forcuan më tej lidhjet e tyre bilaterale para disa kohësh në një takim midis Presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan dhe Kryeministrit me bazë në Tripoli Fayez al-Sarraj.
Gjatë një konference shtypi me al-Sarraj në Ankara, Erdogan tha se Turqia dhe Libia kanë rënë dakord mbi zgjerimin e lidhjeve të tyre, përfshirë rajonin e Mesdheut Lindor.
Në fund të majit, forcat e Qeverisë së Marrëveshjes Kombëtare me bazë në Tripoli (GNA), të mbështetur nga Turqia, bënë disa përparime në Libi kundër forcave rivale të drejtuara nga Khalifa Haftar para se të dy palët të bien dakord këtë javë për t’u kthyer në bisedimet e armëpushimit.
“Historia do të gjykojë ata që shkaktojnë gjak dhe lot në Libi duke mbështetur puçistin Haftar”, u tha Erdoğan gazetarëve në konferencën për shtyp.
Nga ana e tij, al-Sarraj shpalli një fitore përfundimtare ndaj forcave Haftar, duke thënë “Ju jeni mundur në Tripoli; thjesht pranojeni”.
Disa ekspertë e quajnë serinë e fitoreve të GNA një pikë kthese në gjashtë vitet e luftës civile të Libisë, me Ankaranë që shfaqet si lojtari i jashtëm potencial dominues në vendin e Afrikës Veriore.
Ekspertët thonë se Erdogan shpreson të formojë një Libi që mund të ruajë dominimin politik dhe ekonomik të Turqisë në rajon.
“Motivimi kryesor i Turqisë ka qenë të parandalojë Libinë nga rënia e Egjiptit dhe (Emiratet e Bashkuara Arabe), e cila do të ishte një goditje për interesat gjeostrategjikë dhe ekonomikë të Ankarasë jo vetëm në Libi vetë, por edhe në Mesdheun Lindor”, Nigar Goksel, Drejtori i Turqisë në Grupin Ndërkombëtar të Krizave, i tha Zërit të Amerikës.
Që nga fillimi zyrtar i luftës në janar, Turqia ka vendosur forcat e saj ushtarake dhe milicitë gjoja siriane në Libi. Pavarësisht nga një embargo armësh në Libi nga Kombet e Bashkuara, Ankaraja gjithashtu ka furnizuar me dronë dhe mbrojtje ajrore GNA të njohur nga Kombet e Bashkuara.
Përfshirja e tyre është dënuar me forcë nga Egjipti, Emiratet e Bashkuara Arabe (Emiratet e Bashkuara Arabe), Greqia, Qipro dhe Franca. Në një deklaratë të përbashkët në maj, të pesë vendet i kërkuan Turqisë “të respektojë plotësisht embargon e armëve të KB dhe të ndalojë fluksin e luftëtarëve të huaj nga Siria në Libi”.
Haftar është zotuar të fillojë “fushatën më të madhe ajrore në historinë libiane” kundër fuqisë turke në vend. Si përgjigje, Ankaraja ka kërcënuar “pasoja serioze”.
“Rritja e ndjenjës së urgjencës së Ankarasë për të siguruar një marrëveshje për caktimin e kufirit detar me Libinë përkoi me kulmin e nevojës së tmerrshme të Tripolit për të larguar forcat e Haftar”, tha Goksel, duke shtuar se Ankaraja e sheh Libinë si një portë për ndikim mbi Detin Mesdhe.
Arsyet gjeostrategjike
Në nëntor, Turqia nënshkroi një marrëveshje mbi caktimin e kufijve të zonave të juridiksionit detar në Mesdhe me GNA. Marrëveshja i ka shtuar më tej zhgënjimin e fqinjëve të saj, kryesisht Greqisë dhe Qipros, që kundërshtojnë të drejtat e shpimit të Turqisë në ujërat e saj territoriale.
Ministri i Jashtëm turk Mevlut Çavusoglu në një intervistë me transmetuesin lokal 24 TV të mërkurën tha se marrëveshja i siguron Ankarasë dy objektiva: “Së pari, për të ruajtur të drejtat e qipriotëve turq dhe, së dyti, për të mbrojtur interesat tona në shelfin tonë kontinental”.
Sipas marrëveshjes, ministri turk i energjisë Fatih Dönmez njoftoi javën e kaluar, Turqia mund të fillojë kërkimin e naftës në Mesdheun lindor brenda tre ose katër muaj.
Sipas Shërbimit Gjeologjik të SHBA, Mesdheu lindor përmban gaz natyror me vlerë afërsisht 700 miliardë dollarë. Nga ajo rezervë, Turqia – megjithë protestën nga Evropa – ka qenë duke bërë shpime për gaz natyror në brigjet veriore të ishullit të ndarë të Qipros.
Ndërkohë, Qipro, Greqia dhe Izraeli po punojnë për të zhvilluar një tubacion me një vlerësim prej 7- 9 miliardë dollarë për të transportuar gazin mesdhetar lindor në Evropë. Marrëveshja e Turqisë me Tripolin, thonë disa ekspertë, mund të pengojë planin pasi tubacioni do të duhet të kalojë juridiksionin Turqi-Libi.
“Kryerja e një memorandumi mirëkuptimi midis GNA dhe Turqisë që njeh interpretimin turk ka ngritur zemërim dhe është një faktor në vendimin turk për të siguruar mbështetje ushtarake për GNA”, i tha Zërit të Amerikës, Tim Eaton, një studiues i vjetër i Chatham House.
Ndërtimi turk në Libi
Sigurimi i mundësive për kompanitë turke në tregun libian është një motiv tjetër prapa ndërhyrjes së Ankarasë në Libi, akuzojnë disa ekspertë.
Bizneset turke për dekada janë përfshirë në Libi, veçanërisht në sektorin e ndërtimit, sipas Kadir Ustun, drejtori ekzekutiv i Fondacionit SETA, një think-tank pro-qeveritar me qendër në Uashington.
“Turqia u përpoq të ndërmjetësonte një zgjidhje në prag të Pranverës Arabe me udhëheqësin e atëhershëm të vendit, Moammar Ghadafi, për të siguruar interesat e saj tregtare si dhe sigurinë e më shumë se 20,000 qytetarëve të saj që jetojnë në Libi në atë kohë”, tha Ustun Zëri i Amerikës.
Para rënies së Ghadafi, rreth njëqind kompani turke të ndërtimit thuhet se nënshkruan kontrata në Libi. Sidoqoftë, për shkak të konfliktit të Pranverës Arabe të vitit 2011, atyre iu desh të linin jo të plotë projektet e tyre me një humbje prej 19 miliardë dollarësh.
Interesat ekonomike dhe gjeostrategjike nuk duhet të llogariten vetëm për të kuptuar mbështetjen e zgjeruar të Turqisë për GNA.
Sipas disa ekspertëve, zyrtarët në Ankara shpresojnë që triumfi i GNA mbi Haftar mund të krijojë një qeveri në Tripoli që është ideologjikisht konservatore dhe në përputhje me Partinë në pushtet të Drejtësisë dhe Zhvillimit të Ankarasë.
Arsye ideologjike
Turqia në të kaluarën thuhet se ka mbështetur Partinë për Drejtësi dhe Ndërtim, një grup Islamik Libian me lidhje të ngushta me Vëllazërinë Myslimane të Egjiptit, për të fituar një terren në GNA.
Ambicia ideologjike, thonë ata ekspertë, e ka vënë qeverinë e Erdogan në kundërshtim me sundimtarët e vendeve arabe si Egjipti, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe (Emiratet e Bashkuara Arabe) të cilët e shohin shfaqjen e partive islamike një kërcënim për fuqinë e tyre.
“Forcat e rreshtuara të GNA përmbajnë disa elementë islamikë të përkushtuar për të mposhtur Haftar”, tha Eaton i Chatham House.
Karim Mezran, anëtar i vjetër në Këshillin Atlantik, theksoi se ndryshimet ideologjike midis Turqisë dhe disa vendeve arabe kanë shkaktuar për vite një betejë të politikës së jashtme jo vetëm në Libi, por edhe në vende të tjera të tilla si Egjipti dhe Katar.
Duke sfiduar vizionin ideologjik të Turqisë, tha Mezran, vendet arabe shpresojnë të parandalojnë krijimin e regjimeve islamike miqësore me Ankaranë.
“Kjo po vazhdon që nga viti 2011 kur ata kuptuan se Pranvera Arabe mund të ndryshojë ekuilibrin politik në rajon dhe ata vendosën të ndërhyjnë nga dora e parë për të parandaluar regjimet islamike në këto vende”, i tha ai Zërit të Amerikës.