Delvina KËRLUKU
Ismail Arsllani ka në jetë dy dashuri: shkrimin dhe vizatimin. Ato i ka kultivuar që në moshë të re. U lind më 10 shtator 1947, në Tetovë. Pas shkollimit bazik në qytetin e lindjes, studimet e artit figurativ i përfundoi në Akademinë Pedagogjike, ndërsa më vonë diplomoi edhe në Katedrën për Gjuhë dhe Letërsi Shqipe të Universitetit “Shën Cirili dhe Metodi” në Shkup. Punoi si gazetar-korrespondent i gazetës “Rilindja” të Prishtinës plot 25 vjet, ndërsa më vonë edhe në të përditshmen “Koha Ditore”, “Flaka”, “Lajm” si dhe në disa media të tjera në Shqipëri dhe Maqedoni. Për punën e tij në gazetari ka marrë mirënjohje për “Vepër jetësore” nga Këshilli i Komunës së Tetovës, më 2008 dhe 2014. Gjatë punës profesioniste ka botuar më shumë vështrime, analiza, opinione, intervista dhe fejtone. Deri më tash ka botuar librat publicistikë “Distinktivi tetovar” (2008), “Përthyerjet politike” (2013) dhe “Viktimat e monizmit” (2015). Në pesë vjetët e fundit merret intensivisht me karikaturë që i boton në të përditshme KOHA.
KOHA: Z. Arsllani, ç‘është “Rilindja” për Ju?
ARSLLANI: Nëse e keni fjalën për gazetën “Rilindja” të Prishtinës, për mua do të thotë shumë. Aty kam kaluar një pjesë të mirë të jetës sime, 25 vjet të rinisë dhe të pjekurisë si njeri, gazetar, profesionist e publicist. Kjo gazetë më ka ofruar shumëçka që një gazetar do të dëshironte: mbështetjen morale dhe publike, sigurinë personale dhe materiale. Kam pasur rastin t’i njoh personalisht dhe të bashkëpunoj me elitën e gazetarisë shqiptare në Kosovë, si Maksut Shehu, Nehat Islami, Zenun Çelaj, Shemsi Mehmeti, Skënder Ismaili, Jusuf Buxhovi, Ibrahim Rexhepi, Behlul Jashari e një plejadë të tërë gazetarësh të spikatur, në mesin e të cilëve kanë qenë një kohë edhe Jusuf Gërvalla, Veton Surroi, Blerim Reka, Blerim Stavileci e shumë të tjerë nga gjithë stafi gazetaresk prej mbi 200 gazetarësh të punësuar. Por, kënaqësi të veçantë më ka sjellë njohja dhe takimi me shkrimtarin dhe doajenin e gazetarisë shqiptare, Esad Mekuli, si dhe me poetë të shquar dhe shkrimtarë, të cilët kanë qenë të punësuar në këtë gazetë dhe më kanë nderuar tej mase, mbase pse isha tetovar dhe kisha përshtypjen se Tetovën e kishin në zemër. Megjithatë, çdo gjë u përmbys me mbylljen e dhunshme të gazetës “Rilindja” nga regjimi diktatorial i Millosheviqit, më 7 gusht të vitit 1990, kur gazetarët u dëbuan nga Pallati i Shtypit dhe mbetën në rrugë. U hapën alternativa të tjera të botimit të gazetës, me redaksi në Tiranë dhe Zvicër, si dhe në Prishtinë me emrin hibrid “Bujku”.
KOHA: Kohët e vështira i keni kaluar apo ende i përjetoni?
ARSLLANI: Mendoj se kjo është një kategori filozofike dhe varet nga qasja individuale ndaj jetës, se si e kuptoni atë. Sepse, kohë të vështira ka gjithherë, dikush nga kjo nxjerr motivim dhe energji për punë, dikush tjetër dëshpërohet dhe dorëzohet. Andaj nuk mund të definohet saktësisht.
KOHA: Jeni guximtar të thoni të vërtetën?
ARSLLANI: Nga pësimet mund të nxirren mësime. Përvoja e gjatë në punën e gazetarisë, sidomos në një kohë tepër të vështirë të sistemit monist, lë gjurmë në shpirt, të mbush me mllef, që të shtynë të gjesh mënyra të shprehjes, për ta thënë të vërtetën. Për të vërtetën nuk duhet fort guxim, por duhet të kihet kujdes se ajo sjell shumë dhembje dhe këtu qëndron problemi. Mentaliteti ynë, kam përshtypjen, nuk e dëshiron gjithaq të vërtetën, më shumë i beson gënjeshtrës dhe kur e zbulon të vërtetën, atëherë shpreh mosbesim. Por, gazetari, pavarësisht nga të gjitha, duhet domosdo të zbulojë të vërtetën, sado që të jetë e dhembshme.
KOHA: Kur e keni thënë të vërtetën?
ARSLLANI: Në periudhën deri në tranzicion, kur trysnia mbi gazetarët ka qenë e egër nga sistemi komunist, është kultivuar një stil i shkrimit të shprehjes së të vërtetës dhe të kuptuarit “mes rreshtash”. Pra, ishte një e vërtetë që nënkuptohet e jo që thuhej troç. Pastaj, me fillimin e proceseve demokratike dhe pluralizmit në shoqëri, gazetaria deri-diku hodhi prangat e censurës, ndaj dhe është mëkat në kohën e sotme që gazetari të bëjë autocensurë. Pavarësisht nga presionet, gazetarët duhet ta mbrojnë vetëm të vërtetën. Ata asnjëherë nuk duhet të jenë në anën e pushtetit. Gazetari i vërtetë përherë duhet të jetë në opozitë, vetëm si i tillë mund ta kryejë misionin që e ka zgjedhur.
KOHA: Çfarë keni bërë për vendlindjen tuaj?
ARSLLANI: Më duhet të jem modest. Nuk kam bërë aq sa kam mundur. Gazetaria nuk të ofron shumë mundësi. Si korrespondent i “Rilindjes” nga Tetova, me shkrimet e mia kam lënë një histori të vogël 25-vjeçare për qytetin tim të lindjes. Kjo mbetet në arkiv, për lëvrim nga studiues të rinj, për atë se si ka frymuar Tetova që nga viti 1976 e deri më 2001. Këtu mund të shtoj edhe punën që e kam bërë para kësaj date si gazetar në javoren lokale “Pollogu” dhe pas vitit 2001 në gazetën “Kohën Ditore”, “Flaka” dhe “Lajm”. Atë që mund ta veçoj në mënyrë eksplicite, për Tetovën dhe bashkëqytetarët e mi, nga tre librat që i kam botuar, kam lënë një libër që titullohet “Distinktivi tetovar”, që ka qenë një sihariq edhe për mua si autor gjatë punimeve kërkimore, kur kam zbuluar një Tetovë të perënduar në kohë, të panjohur për mua deri atëherë, një qytet si rrallë ndonjë tjetër që ka lënë personalitete të shquara, me shumë dashuri atdhetare, kombëtare dhe guxim luftarak, deri në sakrificë materiale dhe fizike, siç kanë qenë Mehmet Pashë Deralla, Dervish Cara, Abdurrahman Pasha, Sheh Mustafa Tetova e shumë të tjerë.
KOHA: Po vendlindja, çfarë ka bërë për ju?
ARSLLANI: Për punë timen asnjëherë nuk kam menduar se dikush më ka borxh. Ka qenë çështja se çka mund të bëj unë për vendlindjen time. Për mua mjafton respekti i qytetarëve të mi.
KOHA: Kush i ka groposur gazetat ku ju keni punuar?
ARSLLANI: Është shumë simptomatike shuarja e dy gazetave më të rëndësishme shqiptare nga koha e ish-Jugosllavisë, ajo “Rilindja” e Prishtinës dhe “Flaka” e Shkupit, që kanë qenë shkolla të gazetarisë në Kosovë dhe Maqedoni, arkiv i pasur ngjarjesh politike-shoqërore e kulturore, që kanë krijuar një numër të madh kuadrosh të penës dhe letërsisë kombëtare, si dhe traditë leximi tek shtresat popullore. Stafi që ka udhëhequr këto gazeta, përkundër shumë vështirësive, ka bërë disa përpjekje të mbijetesës, por pa sukses. “Rilindja” arriti të ribotohet pas përfundimit të luftës në Kosovë, më 1999, madje edhe nga udhëheqës që ishin kuadër i UÇK-së, por kjo nuk zgjati më shumë se tre vjet. Mjerisht, “Rilindja” as sot nuk po botohet dhe po shuhet një traditë prej dekadash të gazetës më të lexuar ndër shqiptarë. Edhe gazeta “Flaka”, në fillim të këtij shekulli pati disa dridhje, shuarje e ribotime, së fundmi e udhëhequr për pak kohë nga disa kuadro të BDI-së, por edhe ajo nuk kishte jetë të gjatë. Kam përshtypjen subjektive se këto dy gazeta janë shuar nga neglizhenca e disa qarqeve vendimmarrëse, me qëllim që të shlyhet çdo kujtesë për një kohë të perënduar, duke harruar traditën dhe misionin që kanë pasur ato. Kjo ka ndodhur vetëm te shqiptarët.
KOHA: Maqedonia ka kritikë në art?
ARSLLANI: Është e pakuptueshme se pse te ne mungon kritika për artin. Kjo veprimtari është kultivuar disa dekada më parë, kur informimi ka qenë mjaft i ngathët dhe me kuadro të pakta, ndërsa tash kur ekzistojnë më shumë kushte për një punë të tillë, kjo nuk po përfillet dhe veprat artistike dalin në shesh pa u vërejtur shumë dhe pa u rivlerësuar nga syri i kritikut, që ndikon në degradimin e cilësisë së krijimtarisë në të gjitha segmentet.
KOHA: Barra e një libri të publikuar, pa figura artistike, bie mbi redaktorin?
ARSLLANI: Mjerisht, sot kur kemi disa krijues të rinj, të cilët janë shumë më të arsimuar se më parë, aq sa kam pasur mundësi të vërej, punën krijuese e kapin shkel e shko, pa ndonjë përgjegjësi dhe së këndejmi barra mbetet mbi kurrizin e redaktorit.
KOHA: Më shumë keni kritikuar apo të kanë kritikuar?
ARSLLANI: Një urti thotë se “pas kalit të harbuar, ngrihet shumë pluhur”. Sa herë që kam kthyer kokën prapa, nuk kam parë pluhur. Ta them të drejtën, kjo më huton nga pak, ndonëse ka ndodhur në disa raste ndonjë mik imi të më këshillojë që të mos jem gjithaq i ashpër ndaj pushtetit, sepse kam fëmijë. Këto sugjerime dashamirëse nuk më kanë lëkundur fort.
KOHA: Keni studiuar në Shkup, sepse ka munguar një Universitet në vendlindjen tuaj?
ARSLLANI: Në kohën time, mundësitë për të studiuar kanë qenë të vogla. Tetova ka pasur vetëm shkolla të mesme. Kam studiuar në Shkup, në dy periudha. Në vitet e 60-ta, kur e kam kryer Akademinë Pedagogjike të Artit Figurativ dhe në vitet e 80-ta, në Katedrën e Gjuhës dhe Letërsisë Shqiptare në Universitetin “Shën Cirili dhe Metodi. Kjo ishte kohë kur të rinjtë shqiptarë ëndërronin që të hapet një fakultet shqip në Shkup. Numri i atyre shqiptarëve që studionin në Shkup, apo gjetiu në qendrat e tjera universitare në ish-republikat jugosllave ishte tepër i vogël, deri në hapjen e Universitetit të Prishtinës. Sidomos ky numër shpërtheu, kur u themelua Universiteti i Tetovës, më 17 dhjetor të vitit 1994, për çka kam qenë dëshmitar i drejtpërdrejtë.
KOHA: Provinca, në ç’masë mundëson hapësirë për shfaqjen e talentit?
ARSLLANI: Për dallim nga kryeqendrat, sikur që është Shkupi, apo edhe të tjerat në Ballkan e më gjerë, Tetova, megjithatë, është një provincë, ku talentet vështirë mund të vijnë në shprehje. Njoh disa persona të talentuar në fusha të ndryshme nga gjenerata ime dhe më të rinj, të cilët në ndërkohë kanë ngulfatur talentin dhe janë shuar, vetëm për mungesë të mundësisë për ta shprehur atë në një rrafsh më të gjerë. Janë të rrallë ata që nga provinca kanë depërtuar përtej kësaj barriere të ngritjes së talentit. Kohëve të fundit kemi edhe të tillë.
KOHA: Cila është më vdekjeprurëse për një artist, ndotja e ajrit apo ndotja e artit?
ARSLLANI: Për këtë mund të bëjmë vetëm një paralele metafizike, sepse ndotja e ajrit sikundër që po ndodh në disa qytete tona, sidomos në Tetovë, shkakton vdekjen fizike, që si çështje duhet të merret me shumë seriozitet, ndërsa ndotja në fushën e artit shkakton vdekjen shpirtërore. Meqë shpirti e mban trupin, nganjëherë kjo ndotje mund të jetë edhe më e rrezikshme.
KOHA: Keni studiuar artin figurativ. Cilat janë veprat tuaja në këtë fushë?
ARSLLANI: Ndonëse jam i specializuar për pikturë, peripecitë jetësore më kanë ndarë nga kjo dashuri. Mbaj në mend që kam pasur vetëm një pjesëmarrje në një ekspozitë në Galerinë e Artit në Tetovë, në vitin 1968 dhe asnjëherë më shumë. Në anën tjetër, kam gjetur një hapësirë të madhe të pashfrytëzuar në fushën e ilustrimeve. Që në vitet e ’70-ta, kam filluar bashkëpunimin me gazetën “Flaka”, si dhe me revistat për fëmijë “Gëzimi” dhe “Fatosi”, ku për një dekadë e më shumë kam botuar afër 50 vepra ilustrimesh në vazhdime të quajtura “stripe”, që do të thotë ilustrime të përrallave, tregimeve dhe romaneve për fëmijë, kryesisht të lekturave shkollore. Në atë kohë, aty-këtu kam botuar nga ndonjë karikaturë.
KOHA:Jeni autor i karikaturave. Si i mirëpret publiku ato?
ARSLLANI: Është e vërtetë që merrem me karikaturë. Një karikaturë vlen sa njëmijë fjalë, thonë. Ato i botoj për çdo ditë tash e pesë vjet në gazetën KOHA dhe ky është një fatmirësi për mua si autor. Më herët kam botuar karikatura në revistën javore “Lobi”, e cila pas disa vitesh dalje në treg, u shua. Shpresoj se karikaturat e mia mirëpriten nga lexuesit, sepse ndodh që disa miq që më njohin të më thonë se gazetën fillojnë së lexuari nga faqja e fundit, aty ku botohet karikatura. Karikatura politike, po edhe ajo sociale, është një veprimtari specifike e shprehjes, që, për dallim nga ne, vlerësohet shumë në botën perëndimore.
KOHA: Thonë se karikaturistët janë të përfshirë në skepticizëm?
ARSLLANI: Nuk e di a jam i përfshirë në skepticizëm, por e di një të sigurt se optimizmi dhe pesimizmi dalin nga skepticizmi. Nëse nuk jemi skeptikë, gjërat nuk mund të lëvizin para. Atëherë kemi vetëkënaqësi. Varet nga autori, nëse do ta nxjerr optimizmin apo pesimizmin nga skepticizmi.
KOHA: Po në art – karikaturë?
ARSLLANI: Në karikaturë, skepticizmi qëndron prapa perdes. Në çdo dukuri, veprim, punë, funksionim, si dhe politikë dhe udhëheqje, qoftë me sukses apo pa sukses, karikatura, me gjuhën e shprehjes së vet, vë pikën e dyshimit. Pa këtë pikë reference, karikatura nuk mund ta kryejë funksionin e vet.
KOHA: Karikatura e juaj i zbulon tiparet e personazheve?
ARSLLANI: Kjo varet nga situata në të cilën gjendemi. Nuk dëshiroj që karikatura ime të hedh zjarr në benzinë. Kur s’ka benzinë hedh nga ndonjë shkëndijë, por kur ka, kuptohet që atëherë bëj rolin e zjarrfikësit, shprehur në mënyrë figurative. Kjo do të thotë se në situata të duhura paraqitem me personazhe të caktuara, duke filluar nga kryeministri, ministrat, kryetarët e partive, ndërkombëtarët e të tjerë, por kjo nuk ndodh për çdo ditë.
KOHA: Përmes karikaturave i shfaqni të metat fizike të personazheve?
ARSLLANI: Jo, asnjëherë. Vetë karikatura mbase sugjeron spikatjen e ndonjë elementi fizik të identitetit të ndonjë personi, por kjo është gjuha e shprehjes së karikaturës, nuk ka qëllime ofenduese.
KOHA: Ç‘mendoni për karikaturën e Charlie Hebdo në Paris?
ARSLLANI: Në fillim, pas dhunës që iu ushtrua dhe viktimave që ndodhën në redaksinë e kësaj reviste të njohur satirike në Paris, unë si karikaturist u solidarizova me ta, sepse karikaturistët janë kundër dhunës. Por, këmbëngulja e tyre për të vazhduar me përbuzje të popujve dhe feve të tjera nëpërmjet karikaturës, është e papranueshme me kodin etik të këtij profesioni. Atëherë ata bëhen elementë të politikës.
KOHA: A ndjeheni i rrezikuar pas publikimit të veprës tuaj?
ARSLLANI: Deri më tash nuk jam rrezikuar nga publikimi i karikaturave të mia, kjo ndoshta është një dobësi e veprës sime apo një tolerancë dhe liri demokratike e subjekteve të cilave ua drejtoj.
KOHA: A pyesni personazhet tuaj se si do të duken apo është gjithçka është në dorën tuaj?
ARSLLANI: Asnjëherë nuk më ka shkuar mendja që të pyes ndonjërin nga protagonistët e mi se si do të dukej në karikaturë. Këtu jam plotësisht i lirë.
KOHA: Ku është kufiri i karikaturës?
ARSLLANI: Karikatura është një kozmos i gjerë, pa kufi dhe përkufizime. Asnjë segment i artit nuk është aq i dëlirë se sa që është karikatura.
KOHA: A gjobiten karikaturistët?
ARSLLANI: Nuk i di përvojat e karikaturistëve të tjerë, mbase dikush edhe pëson nga vepra e tij, personalisht nuk më ka ndodhur kjo.
KOHA: Cilat janë disa nga ekspozimet e tua më të hershme të karikaturës?
ARSLLANI: Unë jam një karikaturist “anonim”. Ndonëse deri më tash kam botuar mbi 1.600 karikatura politike-sociale, në asnjë prej tyre nuk e kam shkruar emrin dhe mbiemrin. Në karikaturën time ka vetëm një nënshkrim, që s’lexohet qartë. Karikaturistët shqiptarë në Kosovë, Shqipëri dhe Maqedoni, sa kam njohuri, nuk e dinë emrin tim. Kam edhe një faqe elektronike me karikatura, edhe aty “fshihem” pas nënshkrimit tim. Së këndejmi, mbase nuk jam ftuar në ndonjë ekspozitë karikaturash. Edhe po qe se ftohem, është vështirë të marrë pjesë, sepse karikaturat e mia janë virtuale: nuk përdori as laps, as letër dhe as ngjyrë. Të gjitha i zhvilloj me teknikë të sofistikuar drejtpërdrejt në kompjuter. Nëse i kopjoj nga kompjuteri në letër, atëherë nuk e kam origjinalin që nevojitet për pjesëmarrje.
KOHA: Cilët janë artistët më të preferuar bashkëkohorë të karikaturës?
ARSLLANI: Për mua, në Shqipëri dallohet Bujar Kapexhiu, në Kosovë Jeton Mikullovci dhe në Maqedoni, Darko Markoviq, i njohur si Dar-Mar.
KOHA: Cilat janë disa nga ndikimet e tua më të mëdha si një artist karikature?
ARSLLANI: Shfletoj vepra të shumë karikaturistëve botërorë dhe këtë e bëj që të jem në hap me kohën në këtë segment të shprehjes figurative, por në asnjë rast kjo nuk ka ndikim në stilin tim karakteristik të karikaturës, që bën edhe pa nënshkrimin tim të njihet lehtë.
KOHA: A keni një karikaturë qesharake më të preferuar?
ARSLLANI: Shumëkush pret që karikaturat të jenë qesharake. Kjo ndodh në raste kur për këtë ka nevojë, por karikatura si disiplinë ka shumë drejtime dhe elemente, me të cilat transmeton mesazhin e vet. Ndonjëherë është edhe dëshpëruese, ngacmuese, goditëse, por edhe dëfryese.
KOHA: Ka raste që karikatura të jetë e pakuptimtë për qytetarët?
ARSLLANI: Po, ka ndodhur që disa miq të mi të më pyesin për ndonjë karikaturë se çka kam dashur të them. Ndonjëherë karikatura me qëllim mbetet enigmatike, që ta zbërthejnë vetë lexuesit, nganjëherë është filozofike që të shtyjë të meditojnë. Karikatura asnjëherë nuk duhet të jetë e qartë në mesazhin e saj, sepse ashtu e dobëson forcën e ndikimit. Ajo është shumëdimensionale dhe zbërthimet duhet të bëhen në shumë drejtime, varësisht nga kapaciteti mental dhe intelektual i lexuesit.
KOHA: Si e shohin politikanët veten në karikaturë? Keni biseduar me ndonjë politikan?
ARSLLANI: Ta them të drejtën, nuk kam informatë kthyese, besoj që nganjëherë nuk e ndjejnë veten aq komod, për çka u kërkoj falje publike.
KOHA: Ju e luftoni regjimin politik përmes karikaturës?
ARSLLANI: Nuk e di sa jam i suksesshëm në këtë rrafsh, qëllimi është pikërisht aty, që me një gjuhë specifike të shprehjes, të vihen në spikamë devijimet e politikës, për të krijuar një shoqëri më stabile dhe më të begatshme.
KOHA: Karikatura është mllef apo sarkazëm?
ARSLLANI: Karikatura është gërshetim i këtyre të dy ndjesive shpirtërore. Mllefi është një shtytje për të krijuar, ndërsa sarkazma është një element i shprehjes në karikaturë.
KOHA: Cili ka qenë zhgënjimi i juaj më i madh profesional?
ARSLLANI: Zhgënjim për mua është zhvleftësimi i profesionit të gazetarisë deri në masa denigruese, që bën gazetaria shqiptare në pjesën më të madhe të jetë në margjina dhe jo të ketë vendin e merituar, siç thuhet për të se është “fuqia e katërt” e pushtetit. Kjo vlen edhe për karikaturën, e cila nga mediat tona fare nuk vlerësohet, nuk ka interesim për të botuar karikatura në gazeta, me çka do të kultivoheshin karikaturistë të rinj. Sepse, karikatura është një segment i gazetarisë që çmohet lart në gjithë botën civilizuese.
KOHA: Më e rëndësishme për ju është të fitoni të holla, apo të tregoni fytyrat e vërteta të personazheve?
ARSLLANI: Kur vizatoj karikaturë, nuk mendoj fare për para dhe për kohën e shpenzuar. Kjo punë më sjell kënaqësi dhe përmbushje shpirtërore. Pastaj vjen në shprehje mesazhi që dua ta përcjelli në opinion dhe në fund shikoj se çfarë do të përfitoj nga kjo. Me një rast, kur jam takuar do vite më parë me një karikaturist amerikane, e cila më ka thënë që për një karikaturë të botuar merr 800 dollarë, kam ngel pa fjalë. Tek ne kjo është vetëm një ëndërr.
© Gazeta KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.