Delvina KËRLUKU
Miftar Memeti u lind në mars të vitit 1954 në Rakovec të Tetovës. Më 1980 e kreu Fakultetin e Arteve ( drejtimi pikturë ) në Prishtinë. Deri në vitin 2004 punoi si arsimtar i Artit figurativ, në të gjitha shkollat e mesme të Tetovës, veçmas në gjimnazin “Kiril Pejçinoviq”. Më 1994, bashkë me disa kolegë të tjerë, e themeloi Fakultetin e Arteve në Tetovë, ku punoi si profesor i rregullt. Magjistroi për pikturë në Fakultetin e Arteve në Prishtinë. Më 2004, pas zyrtarizimit të Universitetit të Tetovës u zgjodh profesor për lëndën vizatim në pikturë. Ka marrë pjesë në një numër të madh ekspozitash kolektive të Shoqatës së artistëve figurativë të Tetovës. Është autor i mbi dhjetë ekspozitave personale që janë ekspozuar në vend dhe jashtë…
KOHA: Kur dhe si ju lindi dashuria për pikturën?
MEMETI: Me sa mbaj mend, që në fëmijëri kam filluar të vizatoj. Vizatimi më ka dalluar nga gjithë shokët e klasës. Thuajse deri në shkollën e mesme kisha këtë ritëm: nga shkolla kur kthehesha, vizatoja në shtëpi. Mbaj mend vizatimin me shkronjën “A”, çdo gjë përreth e shndërroja në vizatim. Më kujtohet dhoma në katund, aty ku flinim, te dhoma e prindërve, në muret e tyre ishin varur të gjithë vizatimet e mia. Kisha talent, por talenti është një pikënisje. Talenti është njëlloj si shkrepsa, zjarri pa shkrepsë nuk ndizet. Drunjtë e zmadhojnë zjarrin, por shkrepsa pikënisjen, dua të them se talentin me siguri e kam pasur në vete, është dëshira ajo që më ka shty të punoj dhe në këtë mënyrë kemi ardhur në ditën që shihet sot.
KOHA: Frymëzimi është gjendje e ngritur e vetëdijes, gjatë së cilës shpërthen hovi krijues i njeriut. Ku e merrni frymëzimin për aktivitetin artistik?
MEMETI: Piktori në jetën e tij bën lloj-lloj veprash, por për të dalë nga turma e kolegëve që të krijosh stilin tënd, atë e gjen gjatë përkushtimit në punë, frymëzimin tënd origjinal. Frymëzimet që kam arritur në lëmin e pikturës është fëmijëria, e kaluara, imazhet e Atdheut tim, fytyrat që nuk jenë më, reminishencat e mia të moshës së re, reminishencat nga ballkonet, shtëpizat, rrugët… Këto janë ato frymëzime që i shpalosi edhe në tablotë e pikturave.
KOHA: Para publikut paraqiteni jo vetëm si piktor, por edhe si ideator dhe kurator i portreteve me ekspozitën “Imazhe të Atdheut”. Si arritët ta realizoni këtë projekt?
MEMETI: Këto janë ekspozita të radhës, përndryshe tema e studimeve posdiplomike janë “Imazhet e Atdheut”. Të mbarosh Fakultetin e arteve duhet të trajtosh, të krijosh stilin tënd. Në atë kohë ishte pikënisja e “Imazheve të Atdheut”, e cila krijimtari me vite të tëra pas ekspozitës ngeli e njëjta, por ndryshonin emërtimet e ekspozitave, duke filluar nga ekspozita “Imazhet e Atdheut”, “Humanizmi i shpalosur në art”, “Kujtesa për atë që s’është më”, “Kur dielli shkëlqen”, kështu e gjithë krijimtaria ime mund të emërohet me një emër “Gjakimet pas parajsës së humbur”, të cilën e pagëzoi profesor Fadil Sulejmani.
KOHA: I jeni përkushtuar edhe humanistes, tashmë shenjtores Nënë Tereza ose ndryshe, bijës shqiptare, Gonxhe Bojaxhiu. A është ky një nderim, një humanizëm e piktorit ndaj saj. Çfarë në fakt nënkupton “Humanizmi i shpalosur ne art”?
MEMETI: Për nënë Tërezë sot ka folur e gjithë bota. Nuk ka artist, piktor, poet e skulptor, që nuk ka krijuar vepra për këtë nënë, kështu që më mbeti edhe mua të krijoj diçka. Megjithatë, për ta demonstruar dhe për ta sqaruar emërtimin e veprave të mia të ekspozitës së parë “Humanizmi i shpalosur në art”, duke u nisur nga punët e Nënë Terezës, duke u nis nga puna e palodhshme ndaj të varfërve, pra këtu lindi ideja që unë të ilustroj një gazetë për të rinjtë, të cilës gazetë unë i kushtova mbi pesëmbëdhjetë piktura, ku trajtohesha jeta e Nënës Terezë, prej lindjes deri te marrja e Çmimit Nobël. E kam pikturuar Nënë Terezën me nënën e vet, pranë babait të vet, pranë të varfrit, Nënë Tereza në Klukutë, në Shkup, duke marrë Çmimin Nobël. Këto janë 15 punime ku edhe lindi ideja që unë të vazhdoj edhe më tutje pikturimin mbi jetën e Nënë Terezës. Humanizmin e Nënë Terezës e shpalos në krijimtarinë time.
KOHA: Piktorët shpesh eksperimentojnë. Mbeteni në zhanrin tuaj apo ndryshoni kohë pas kohe? A i përdorni të gjitha llojet e ngjyrave, lapsa të ndryshme, akuarel, akrilik, apo në disa raste edhe ato të vajit në pëlhurë?
MEMETI: Më keni përmend diçka që unë të gjitha i përdori. I përdori krejt, nga se unë e shfrytëzoj edhe vizatimin, pikturën me të gjitha materialet, brushat, tushat, akrilikët, etj. Unë nuk jam piktor eksperimentues, por jam piktor tradicional. Piktorët tradicional janë pedagogët e vërtetë. Ana pedagog – profesor më ka bë të mos eksperimentoj. Eksperimentojnë vetëm artistët, që janë artistë që merren vetëm me pikturë. Unë jam i tillë, tradicional, që ta perfeksionoj zanatin e pikturës, vizatimit, që ta shpreh atë ëndrrën time, botën time, atë fshatin tim, dritaret, vetëm përmes teknikave, përndryshe përdori gati të gjitha llojet e ngjyrave, natyrën e kam të tillë, ndoshta edhe motivet janë të tilla, që i përdori. Megjithatë, mund ta quaj se jam një piktor jo shumë modern, po thash tradicional, përdori figuracionin, por për hir të qëllimeve të mia shpesh herë i iki motivit, që ngjyra ta ketë fjalën e fundit. Si shembull më kanë pyetur se: flet për njerëzit, për kohën, ndërsa nuk shihet figurë njeriu, nuk shihet ose të ngjashme. Unë them se përmes ngjyrave të errëta, edhe të çeltë, tentoj atë dritën e brendshme sikur ndodh diçka, ka diçka, aty ka jetë, aty bisedojnë njerëzit etj. Kështu që përmes kontrastit, të ngjyrave të shndritshme edhe ngjyrave të errëta, e krijoj atë dramën, atë dëshirën time që kam në tablotë e mia. Krijimtaria ime është “ndërprerë” për hir të projekteve që kam pasur shtatë viteve të fundit. Kanë qenë tre projekte madhore. Njëri projekt ka qenë për shenjtërimin e Nënë Terezës; Projekti tjetër ka qenë Pavarësia e shtetit shqiptar dhe projekti i fundit (që e kam tani), me temë, përsëri, shenjtërimi i Nënë Terezës. Këto projekte m’i ndërprenë imazhet apo gjakimin pas parajsës së humbur dhe u mora me portretet. Në vitin 2010 pikturova 100 portrete, që kur i afroje afër njëra tjetrës krijohej portreti i madh i Nënë Terezës. Ndërsa në vitin 2012, me rastin e 100 vjetorit të Shqipërisë, krijova po ashtu një vepër të tillë, prej 100 portreteve, të figurave të shquara të historisë së popullit shqiptar, që dha kombi ynë, që nga perëndesha Teuta, deri te lufta e Kosovës. Kur bashkohen të 100 portretet japin heroin tonë kombëtar Gjergj Kastriot Skënderbeu në kalë, i cili gjendet në një qendër të tre qyteteve shqiptare Tiranë, Prishtinë edhe Shkupi. Tiranën e kam përfaqësuar me Universitetin e Tiranës; Prishtinën e kam simbolizuar me “New Born”, ndërsa Shkupin me Urën e Gurit, në qendër është Skënderbeu me kalë. Ndërsa për këtë vit, që kur u bë shenjtërimi i Nënë Terezës, që (më 9 nëntor) do të hapet në Universitetin e Tetovës, nuk e punova vetë, por thirra 56 artistë, që japin mësim në Fakultetin e arteve, por edhe studentë që kanë kryer Fakultetin e arteve, ku atyre u dhashë nga një detyrë. Me një pëlhurë ku ua ngjyrosa me një ngjyrë, një të kuqe, një të verdhë, në bazë të projektit që kisha, ku punuam 6 muaj përpara, ata nuk kanë qenë të vetëdijshëm se çfarë të punojnë, ata e kanë marrë vetëm pëlhurën, si me ngjyrë të verdhe, dhe u kam thënë se çfarë të duan të punojnë, vetëm ngjyra e verdhë të mos zhduket ose ajo gamë e ngjyrës së kaltër. Kur ata i sollën punimet e i ngjitëm në mur, doli portreti i Nënë Terezës. Këto janë tre projekte që mua më zhvendosen nga ato peizazhe dhe u futa në një botë tjetër.
KOHA: Na tregoni pak me gjatë për eksperiencat tuaja në pikturë. Ku kanë shëtitur pikturat e juaja?
MEMETI: Falë rrethanave, fal mundësive të mia, ndoshta kam pas mundësi edhe më tepër të shëtis, por meqë jam profesor – pedagog dhe jam i lidhur për arsimin, që në vitet e 80-ta e deri sot. Të jesh profesor – pedagog, pak ta ngulfat krijimtarinë artistike, sepse të jetosh nga rroga, nga puna që e ke me studentët, megjithatë kam gjetur momente që të krijoj, që të mund edhe veprat e mia të udhëtojnë. Kanë ecur veprat e mia, në Maqedoni po se po, në Kosovë, Shqipëri, në Bullgari kam pasur ekspozitë, edhe në Evropë, Lubjanë, Bruksel. Këto janë vende që unë kam ekspozuar veprat e mia.
KOHA: Shumë gjëra kanë ndryshuar këto vite, pa dyshim. Arti merr një rol të rëndësishëm në ushqimin shpirtëror, në edukimin e qytetarëve dhe në rritjen e cilësisë së jetës, por akoma nuk mund të flitet për një treg të vërtet? Cili është mendimi Juaj?
MEMETI: Të flasësh për një treg artistik në një shtet ku i mirë, i keq, siç është është Maqedonia, ne nuk mund të kërkojmë më shumë. Megjithatë, artisti duhet ta bëjë të vetën, kështu që tregu artistik varet edhe nga kriteret që ne kemi vendosur, në vendin tonë, si për shembull në Tetovë, unë edhe kolegëve të mi u kam thënë shpesh herë: – djema, ne nuk mundemi popullatës tonë t’i shesim vepra artistike, që kanë vlerë, por ne duhet popullatës tonë t’i shesim vepra të zanatit, vepra që përputhen me mentalitetin, me kërkesat e rrethit, jo ta zbresim nivelin, por t’ua adaptojmë veprat, për nivel. Këndej të pikturosh si Picaso e ta shesësh në Tetovë, kjo nuk shkon. Në Tetovë, në rrethin tonë duhet të pikturosh motive – ambiente që rrethojnë popullatën tonë, edhe atë jo fals, por në mënyrën më serioze. Jam i mendimit se kemi disa artistë të rinj, në Tetovë, të cilët i kushtohen kësaj vlere edhe e pikturojnë Malin Sharr, vendbanimet e Tetovës dhe kam dëgjuar se ata piktorë mund edhe të shesin dhe sado pak të kenë diçka për një ekzistencë. Ndërsa, ne të tjerët, një numër, që kërkojmë të hapim ekspozita në Evropë, ato piktura që i ekspozojmë nuk blihen në Tetovë. Mund të ndodh “aksidentalisht” që të blejë komuna, të blejë dikush, ama të ketë një treg, që të mundesh që dikujt t’ia shesësh, nuk kemi. Por, është edhe diçka tjetër, ne duhet ta zbresim edhe çmimin, sepse popullata jonë me rrogën që ka, s’mund të blejë pikturë. Për ta zbrit një çmim, atëherë piktura nuk duhet të jetë 2 metra, por një pikturë, që mund të qëndrojë në dhomën e dikujt. Pikturat tona duhet të depërtojnë në shtëpitë e njerëzve tanë me dimensionet e kushteve tona, që të jetë të paktën një e katërta e rrogës. Një pikturë që shkon 150 deri në 200 euro nuk është keq, sepse aty bëhet punë. Edhe popullata duhet të vetëdijesohet, që në vendin e tyre ka piktorë. Por, popullata jonë është e dëshpëruar. Ka pasur rast që më kanë kërkuar të vizitojnë atelienë time, për të ble një pikturë, por ai dëshpërohet. Dëshpërohet nga ekspresionizmi im, nga mënyra se si i pikturoj, mënyra artistike, por nuk e ka atë vlerën popullore, nga i cili ai ka shikuar në Shkup e gjetiu, që janë punuar piktura me një natyrë të qetë, ku në sfond janë pemët, molla, dardha, por edhe lule, që lënë përshtypje. Ato nuk janë në atelienë time.
KOHA: A ka ndryshuar qasja e mendimit te shoqëria jonë, meqë jemi mësuar të varim në mure “goblenë” – qëndisje me dorë. Pra, a ka ndryshuar stili i jetës, mobilimi. Sa janë të kulturuar të blejmë piktura?
MEMETI: Ne artistët duhet të jemi ata që t’ua imponojmë, që ata të heqin goblenët e të vënë në muret e tyre piktura. Mirëpo, ne tash me këto piktura shumë moderne, nuk mund të arrijmë drejt te syri i popullatës tonë. Gobleni i dikurshëm me një hov që mori, ai goblen për hir të mjeshtërisë, për hir të kuriozitetit se çdo vajzë e grua që bënte një goblen, ishte një dëshirë ndaj qëndisjes. Edhe ne duhet të krijojmë kushte të tilla, që popullata jonë të ketë dëshirë ta merr e ta vë një pikturë të tillë. Teknika e goblenit i mundëson që çdo të reje të bëhet piktore. Gobleni është paraqitur në Francë, në kohën e madame Pompadour, sa e di në kohën e Luigjit XIV, ku edhe njihet koha më e madhe e goblenëve dhe tepihëve, ajo teknika me numra, shigjeta, ku cilësohet si punë arti.
KOHA: Moshën e fëmijërisë e keni shijuar në natyrën piktoreske të fshatit? Te ju, në atë moshë kishte lëshuar syth ajo veti natyrore e veçantë, prej piktorit të talentuar?
MEMETI: Fëmijëria e çdo kujt ndryshon, varësisht ku ka jetuar dhe ku është rritur. Unë jam rritur në fshatin tim Rakovec, fshati i Malësisë së Sharit. Që nga mosha kur kam filluar të eci, në natyrë jam gjendur, në livadh, në arë, në bjeshkë. Kur i kthehem asaj kohe, atëherë më vijnë pas ato reminishencat. Dua të them që ndoshta jeta ime ishte e tillë fëmijërore, që u segmentua, u palos në ndjenjat e mia ato livadhe, ato fusha, ato shkëmbinj, ato rrugica, lumi, ato pjergulla, pemë, gardhe, që unë me shokët e mi loznim. Me nënën time, që përherë më merrte me vete, për dore, kur shkonim diku, nuk ecnim për rruge, por nëpër kojshi. Nuk ka pas as mure dikur në fshatrat tona, të Malësisë, por vetëm një gardh shumë i hollë, që bënte një shenjë që kjo është lama e atij tjetri. Me nënën time kalova në çdo hardhi ku kish pjergulla, pemë të ndryshme, përshëndeteshim me njerëzit, ku unë nuk e kuptoja se kalonim prej një fshati te një fshat tjetër, për të arritur te dajat e mi. Familja ime numëronte tridhjetë anëtarë. Baba plak ka pas pesë fëmijë, pra babain tim e katër të tjerë. Në këtë familje të madhe sundonte disiplina, sepse ky numër i madh i anëtarëve patjetër duhet të kishte disiplinë. Dhe detyrat tona ndaheshin me urdhër në darkë. Darkonim sapo të binte muzgu i natës, ky ishte urdhër. Varfëria nuk kishte vend në vatrën tonë, por disiplina e ashpër po. Darka ishte ajo që na tubonte, se mëngjesi e dreka secilin na gjente me punë, dikush me arën, dikush me dhentë. Dhe në darkë jepeshin lajmet se kush sa do të punojë ditën tjetër që do të lindte. Në krye, në një karrige ulej baba plak. Kishim dy tryeza, njëra ku uleshin burrat, mixhallarët, nënat dhe tjetra ku uleshim ne fëmijët me një nga gratë, ku ndërroheshin javë për javë, në një çardak. Dhe pasi hanim darkë, baba plaku ndante punët se kush të lëvrojë arën e kush të kullot bagëtinë, e kështu me radhë. Të gjitha këto kujtime të jetës janë pjesë e veprës sime.
KOHA: Si student keni qenë në Prishtinë, ku edhe keni kryer fakultetin. Si ishte jeta studentore në atë kohë?
MEMETI: Ishin vitet e 80 – ta kur i mbarova studimet. Ishte kohë kur Kosova lulëzonte, koha kur edhe ish Jugosllavia nuk ishte e kapluar nga nacionalizmi serb, që erdhi më vonë. Por, ishte një kohë ku Ish RSFJ-së çdokush i ndihmonte. Në Universitetin e Prishtinës vinin profesorë më të mirë nga vende të ndryshme. Kam studiuar pikturën, por e veçanta ka qenë se e kam dashtë edhe muzikën. Mua kitara përherë më ka shoqëruar. Ishte pjesë e lumturisë sime. Dëshira e madhe edhe ndaj muzikës u imponua edhe te vajza ime, e cila studioi artin muzikor, ku e përvetësoi që në moshën 6 vjeçare. Ajo është një gërshetim i dëshirave të mia, dora më vizaton, shpirti më këndon. Unë artin e vërtetë e kam nis në Universitetin e Tetovës.
KOHA: Universiteti Shtetëror i Tetovës kapërceu shumë sfida deri në zyrtarizmin e tij. Me sa vështirësi u hap Fakulteti i Arteve. Sot, sa ka përparim në këtë degë dhe cili është kontributi juaj?
MEMETI: Unë e kam pasur fatin e tillë që të jem i thirrur nga profesor Fadil Sulejmani. Kam qenë i thirrur për të bërë Fakultetin e Arteve, në përgjithësi. Nuk kam qenë i vetmi, por kam qenë më i afërmi me prof.Fadilin, kështu që unë i mbledh të gjithë shokët e mi edhe të dramës, edhe të muzikës, edhe të artit figurativ. Më pas kam qenë përgjegjës për artet figurative. Me një fjalë, me shokët e mi jemi një ndër themeluesit e Fakultetit të arteve. Ajo vështirësi, që edhe ju e thoni ka qenë e vërtetë, por më e madhe se vështirësia ka qenë kënaqësia. Ne nuk merreshim me vështirësi, por me atë se çdo të bëjmë për arritje. Ne bëmë diçka të shenjtë. Kjo është edhe pikënisja e fakulteteve të arteve. Ne punonim në podrumet e shtëpive, por fal shoqërisë, gjegjësisht Abedin Muratit, i cili na e lëshoi gjithë shtëpinë e tij, katërkatëshe ku dhjetë vjet ka funksionuar Fakulteti i arteve me drejtimet e pikturës, skulpturës, grafikës dhe dizajnit. Në atë ndërtesë duhet të vendoset një pllakat e bronztë, ku do të shënohet “10 VJET FAKULTET I ARTEVE”. Këtë e them me përgjegjësinë më të madhe, ku askush nga fakultetet e tjera nuk ka ndenjur në një objekt të tillë dhjetë vite. Fakultetet e tjera lëviznin sa andej, sa këndej. Ne atje e morëm hovin dhe autonominë tonë si fakultet, në mesin e fakulteteve tjera. Sot në aspektin e përparimit, mund të them se ne profesorët kemi përparuar. E shoh veten time se si kam qenë para njëzet e dy viteve e si jam sot. Para shumë viteve unë si profesor, mund të them se kam qenë në një nivel me studentët, por më i vjetër në moshë, vetëm mosha më ka ndarë dhe fakulteti në krye, por puna e palodhshme për t’u treguar studentëve se unë jam profesor, se unë duhet të kem ekspozita, atelie, ku nuk e bëra vetëm unë, por edhe kolegët, u drejtuam nga krijimtaria, që të mundemi t’i bindim edhe studentët tanë se vetëm me punë bëhet. Kështu që sot kemi ecur para. Sot studentët tanë hapin ekspozita në Evropë dhe gjithandej…
KOHA: Në shoqërinë tonë, fatmirësisht, ka të rinj të talentuar në pikturë. Por, cila është pengesa e mos-përparimit të tyre. Është pengesë gjendja e dobët financiare, mos-përkrahja institucionale apo mos-këmbëngulja e tyre?
MEMETI: Pengesa më e madhe e studentëve tanë është mos pasja e shkollës së mesme të artit figurativ. Arti muzikor mendoj se është para artit figurativ, me kuadër, me punë, ngase ka shkollën e mesme të artit muzikor dhe vijnë studentët të përgatitur dhe janë të suksesshëm. Ndërsa, te ne, në artin figurativ, nuk kemi shkollë të mesme, është vetëm shkollë e tekstilit, ku ka art, por në punën tonë gati dy vjet duhet të zbresim në një nivel poshtë, që të mundemi ta mësojmë studentin si ta mbajë lapsin, si t’i mësojë gjërat elementare, që është dashur t’i mësojë me kohë, por me një punë shumë të madhe ia arrijmë qëllimit. Arti kërkon kohë, përkushtim. Studenti ynë është studenti më i shtrenjtë, që i përkushtohet edhe fakultetit, ama edhe prindërit. Studenti çdo ditë jep 200 denarë për të blerë letër, hamer, tush, ngjyrat e vajit, duhet të blejë bakër apo zink pllaka, domethënë janë shumë lëndë dhe studenti çdo ditë detyrohet të blejë materiale.
KOHA: Sa e keni tërhequr vëmendjen e kritikës dhe të blerësve të pikturave?
MEMETI: Kam kolegë që mburren me shitjen e pikturave. Te unë kjo nuk ndodh. Shumë piktura kanë dalë nga atelieja ime, pasi ato i kam falur , i kam bërë dhuratë. Mbi 100 portrete të Nënë Terezës janë bërë dhuratë, sepse portretin e saj nuk mund ta shes. Nuk mund të them se nuk kam shitur, por nuk mund të jem unë piktori që i ka shit pikturat. Ato janë shitur aksidentalisht, thjesht dëshira e një spektatori që i ka pëlqyer piktura. Për veprat e mia, nuk e di… Ata të letërsisë kanë përpos vlerësimit, edhe kritikë të zhanreve të letërsisë. Te ne si duket kemi vetëm te “historia e artit”, që shkruhet dhe merr kahe të lëvdatës. Ne akoma nuk kemi has në një gjë të tillë, që të kemi kritikë të vërtetë, por ne gjejmë shok dhe mëshirohemi që të shkruajë diçka për veprën tonë. Sidoqoftë, duhet të jemi korrekt, nuk e kemi, unë kam dëshirë, për një mënyrë trajtimi të këtillë, sepse na tregon ku jemi, në çfarë hierarkie. Ndoshta te ne, për dallim nga Evropa, ruhemi ndaj kritikës, për të mos e prishur atë harmoni shoqërore, mes kolegëve, ne po ashtu nuk e kemi forcën për të kritikuar, në mënyrë profesionale, ne e kam përshtypjen se jemi fillestar dhe duhet të kapemi dorë për dore, që të arrijmë . Pra, te ne mungon kritika e vërtetë në krijimtarinë figurative, ndërsa te letërsia është, sepse letërsia ka depërtuar shumë më herët te ne, ne kemi rilindësit, gjë që nuk është momenti të flas sepse tashmë dihet, letërsia ka baza të forta, arti figurativ akoma jo.
© Gazeta KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.