Delvina KËRLUKU
Murtezan Ismaili u lind në vitin 1949 në Siniçan të Tetovës. Shkollën e mesme e mbaron në vitin 1968 në vendlindje. Fakultetin e kreu në Prishtinë, ndërsa studimet pasuniversitare në Zagreb. Ka punuar në sektorë të ndryshëm, ndërsa periudha më e rëndësishme e jetës së tij njihet ajo e viteve 1999 – 2005, ku ka udhëhequr Komunën e Tetovës. Ka qenë në krye me mbështetësit e parë për nënshkrimin e Listës për përkrahje të shpalljes publike të Vendimit për fillimin e punës së Universitetit të Tetovës. Po ashtu njihet si anëtar bordi në UEJL, ku edhe është profesor, si mentor i akredituar për shkollën e doktoraturës.
KOHA: Zoti Murtezan, gjatë jetës suaj intelektuale dhe akademike, keni kaluar sfida nga më të ndryshmet. Do ishte më interesante për lexuesit e gazetës, të na pasqyronit ndonjë apo disa syresh. Mbase, lexuesi i sotëm mund të mendojë se keni pasur karrierë “të lehtë”?
ISMAILI: Parimisht, karrierë të suksesshme dhe të lehtë nuk besoj se mund të ndërtohet, me përjashtime shumë të vogla kur ke ndonjë “lokomotivë” të fortë pas teje, gjë që nuk mund ta kenë shumë persona. Por, edhe nëse ka raste të tilla, kënaqësia e sfidave nuk është e vërtetë së paku për mua. Sfida e parë ka qenë vazhdimi i shkollës së mesme në Tetovë, nga një fshat jo larg qytetit për kushtet e sotme, por për atë kohën në qytet mund të vihej në këmbë ose me kalë. Isha personi i dytë i fshatit tim që ndoqa mësimet në shkollë të mesme. Sigurisht që botëkuptimet e asaj kohe në një mes pothuajse fare të pashkolluar, nuk shiheshin me sy të mirë përpjekjet për të ndjekur shkollën. Një rast tjetër sfidues ishte përcaktimi i profesionit tim të ardhshëm mes mjekësisë dhe inxhinierisë si dhe vendi për të studiuar. Në pyetje ishte Zagrebi ose Prishtina. Më në fund hoqa dorë nga Zagrebi për hir të shoqërisë, por nuk më doli keq edhe në Prishtinë përkundër të gjitha vështirësive të asaj kohe.
KOHA: Shkenca dhe politika (ju jeni marrë me të dyja) ku takohen dhe ku ndahen? Është ndonjë mur ndarës i pakapërcyeshëm?
ISMAILI: Fati e deshi që në kohë tejet të vështira të merrem edhe me politikë. Diku në fillim të demokratizimit u kyça në veprimtari politike, duke menduar se do të mund të kontribuoj sadopak në rrugëtimet e demokratizimit, e sidomos në procesin e realizimit të të drejtave të popullatës shqiptare në Maqedoni, pasi ato u shkelën pafundësisht në këtë periudhë me manifestime të hapura nacionaliste, bile edhe shoviniste nga ana e pushtetit maqedonas. Shumë shpejt e pashë se koncepti i të menduarit dhe karakterit tim, nuk kishte të bënte shumë me ligjet e pashkruara të politikës ku “tjetër thuhet, tjetër punohet, e tjetër mendohet” por, thotë populli “dhashë një pare, hyra në valle, tani jap 10, por nuk dal dot nga vallja”. Në prill të vitit 1999 deri më 2005 isha në funksion të kryetarit të Komunës së Tetovës. Siç dihet periudha, lirisht mund të them, më e vështirë për një pozitë të tillë, e sidomos në Tetovë, sepse që në ditën e parë të marrjes së postit plasi lufta në Kosovë dhe në drejtim të Tetovës ia mësynë një numër i madh i refugjatëve, të cilët duhej sistemuar në forma të ndryshme, si në kampe ashtu edhe nëpër familje private. Ndërsa në vitin 2001 kishim konfliktin tonë, i cili kishte sfidat e veta karakteristike, ndryshe nga ato të krizës së Kosovës. Gjatë asaj kohe ishte shumë vështirë të menaxhohet komuna, ku duhej që të balancohet gjendja e luftës me të gjitha problemet që barte dhe të ruhet sa ishte e mundur morali i popullatës. Ishin kohëra me shumë takime, biseda, rekomandime, si me faktorët e brendshëm, sidomos me ato të jashtmit, mes të cilëve me personalitete shumë të rëndësishme, si Havier Solana, Kolin Pauell dhe nobelistin irlandez, Xhon Hjum. Pra, mund të them se ishin sfida shumë të vështira ( sfidat janë segmenti i ngjashmërisë me shkencë), ndërsa pikat ndarëse janë më se të shumta dhe të pakrahasueshme, sepse pothuajse asnjë ligj shkencor nuk përputhet me ligjet e politikës, edhe pse edhe politika është një farë lloj shkence. Me fjalë të tjera, për njeriun që merret me shkencë është më së miri të mos humb kohë në politikë.
KOHA: Në pesë a gjashtë universitetet ku ligjërojnë profesorët shqiptarë, kemi pak tekste universiteti. Është praktikë botërore që tekstet i shkruajnë profesorët. Vallë, a do jetë vetëm tradita e shkurtër shkaku i kësaj mungese, apo profesorët tanë dinë të flasin e të lexojnë, ndërsa nuk dinë të shkruajnë?
ISMAILI: Nuk është e vërtetë se ka pak tekste të shkruara universitare në universitetet tona, por është pyetja sa ato janë në suaza të standardeve evropiane dhe botërore. Për fat të mirë, kemi edhet të tilla, por janë në numër simbolik. Nuk është e lehtë të shkruash tekst të mirë universitar. Duhet shumë përvojë dhe shumë kohë, kuptohet dhe afinitet për të shkruar. Nëse u hedhim një sy teksteve të njohura botërore të lëmive të ndryshme, e sidomos të shkencave natyrore, do të vëreni një dukuri që nuk praktikohet te ne, pothuajse gjithmonë hasim në grup autorësh ku secili trajton lëmin e ngushtë të veten, gjë që nuk shihet tek autorët tanë. Bile tek ne kemi dhe raste të apetiteve të pangopura të disa autorëve, emrat e të cilëve i hasim në më shumë tekste të lëmive të ndryshme, gjë që për mua është paksa absurde. Por, ndoshta ato kanë aftësi më të mëdha se dikush tjetër, por ne përballemi me faktin se pikërisht ata autorë e bëjnë të njëjtën sa për t’i detyruar studentët ti blejnë tekstet e tyre (nëse rastësisht nuk e shohin emrin e studentit në regjistrin e blerësve, vështirë e kalon provimin). Një pjesë e madhe e teksteve tona universitare nuk përcillen me literaturë përkatëse, edhe pse pjesa dërmuese e teksteve janë “ kopi paste”.
KOHA: Keni qenë kryetar i Komunës së Tetovës. Cili do të ishte ndryshimi thelbësor në aspektin e infrastrukturës që Ju do ta veçonit sot. Ose, çfarë trashëgimie keni lënë e me të cilën krenoheni?
ISMAILI: Funksioni, roli dhe ingerencat e komunës sot janë të pakrahasueshme me ato që i kishte komuna në kohën time, edhepse akoma nuk është arritur decentralizimi adekuat sipas standardeve evropiane. Lirisht mund të them se asaj kohe zhvilloheshin negociata shumë të vështira në mes të pushtetit qendror dhe atij lokal për decentralizim. Sot infrastruktura e komunës ka ndryshuar mjaft, por as për së afërmi nuk është ashtu si do të duhej të ishte. Do të cek dy probleme shumë qenësore për Tetovën, rasti i mos zgjidhjes akoma të ujësjellësit dhe rastin e deponisë regjionale, projekte që kanë nisur që në kohën time. Mendoj se diçka ka mbetur për shkaqe të arsyeshme, por shumëçka për arsye të tepruara burokratike. Sa i përket asaj që kam bërë unë në kohën time, me krenari mund të përmend sa vijon: Hapjen e njërës trase të rrugës industriale, ndërtimi i urave te spitali për hapjen e rrugës “Blagoja Toska”, është për t’u përmendur edhe rrëzimi i shtëpisë dhe hapja e bulevardit në qendër të qytetit, rruga prej qendre për në Shkup si dhe shumë punime tjera infrastrukturore, riparime dhe asfaltime të rrugëve si dhe vija të shumta të kanalizimeve. Këtu e kisha përmendur edhe një plan të fizibilitetit për tërë rrjetin e qytetit për furnizim me ujë dhe kanalizime.
KOHA: Shumë shqiptarë nga Maqedonia, për shkak të mungesës së shkollave të larta për shkollim, ju drejtuan Prishtinës. Çfarë mund të flisni për kohën gjatë studimeve të Juaja?
ISMAILI: Pak më lartë përmenda se adresa ime e preferuar ishte Universiteti i Zagrebit, por për rrethana të kohës, ndoshta të paarsyeshme, m’u desh të shkoj në Prishtinë ku desha të studioj mjekësinë. Meqë atë vit (1968) nuk u hap mjekësia, neve të interesuarve na u rekomandua që të regjistrojmë biologji ose kimi dhe në semestrin tjetër për kur planifikohej hapja e fakultetit të mjekësisë, ne do të kishim mundësinë që të transferoheshim me automatizëm. Por çka ndodhi, mjekësia nuk u hap atë vit shkollor, unë mbeta në kimi dhe me që i kisha likuiduar të gjitha provimet e vitit të parë me sukses të shkëlqyer, por edhe për shkak se kimia si shkencë ishte mjaft tërheqëse, vendosa të bëhem kimist. Në pamundësi të studimit në gjuhë shqipe tjetërkund, të vetmen adresë të mundshme kishim Prishtinën. Por, kohët e bënë të veten, sepse atë kohë Universiteti i Prishtinës ishte filialë e Universitetit të Beogradit, kështu që të gjitha lëndët i mbanin profesorë nga Beogradi, kuptohet grupet ishin të përziera (shqiptarë dhe serb). Por, çdo e keqe e ka ndonjë të mirë. Profesorët e Beogradit të asaj kohe, në katedrën e kimisë ishin jashtëzakonisht të përgatitur, mund të them edhe korrekt, me përjashtime të rralla. Ishte koha kur sapo kishte filluar formimi i kuadrove tona. Më kujtohet një moment shumë interesant dhe një fjalë e Prof. Wilim Vajgand (profesor i kimisë analitike), të cilën do ta them më poshtë. Meqë Prishtina e asaj kohe kishte të asfaltuara vetëm disa rrugë kryesore, ne banonim në një lagje afër fakultetit, por të pa asfaltuar. Ata që i kanë përjetuar këto momente e dinë se në kohë me shi, në Prishtinë, mund të ecje vetëm me çizme. Një të hënë që ishte termin i profesorit të lartë përmendur, unë u vonova pakëz duke i pastruar çizmet nga lloçi dhe hyra me vonesë në klasë. Më duhej të kërkoja falje për vonesën, ndërsa profesori më tha: “e djeco moja, vi niste svesni shto se krije ispod tog blata” (fëmijë të mi, ju nuk jeni të vetëdijshëm se çfarë fshihet nën atë baltë), e kishte fjalën për pasuritë nëntokësore të Kosovës. Në moment u hamenda, në ishte informim apo provokim. Por, me punë dhe shumë sakrifica, njeriu mund të arrijë çdo gjë dhe mund t’i kalojë të gjitha vështirësitë.
KOHA: Sa larg jemi në kulturë, art, shkencë, në veçanti në sferën e arsimit nga Kroacia, ku ju keni kryer studimet e doktoraturës?
ISMAILI: Në Universitetin e Zagrebit i kamë krye si studimet pasuniversitere edhe ato të doktoraturës. Sa i përket krahasimit të kushteve, ato ishin tejet të mëdha, mos të them të pakrahasueshme. Ndoshta edhe është normale kur kemi të bëjmë me universitet me histori 300 vjeçare dhe universitet në formim e sipër. Mendoj se edhe sot e kësaj dite standardet tona, si në shkencë ashtu edhe në art, janë me shumë dallime. Mendoj se tradita dhe serioziteti i qasjes ndaj procesit arsimor, që nga ai fillestar deri në atë universitar, neve na bën që t’i kemi zili. Atje gjithashtu kam pasur mundësinë të njihem me shumë profesorë eminentë, që mbanin leksione edhe nëpër shumë universitete të njohura evropiane. Në saje të këtyre relacioneve, unë fitova bursën dhe mundësinë e qëndrimit disa mujor në Institutin me famë botërore, Krebsforshung Zentrum, në qendrën e hulumtimit të tumoreve dhe hemoterapisë, ku kam bërë edhe pjesën praktike të doktoraturës sime.
KOHA: Profesionet që keni ushtruar ju kanë mundësuar të njiheni me situata të ndryshme dhe me personalitete nga politika, ekonomia, arsimi. Cilin takim e konsideroni si më të rëndësishëm dhe çfarë roli luajtën në personalitetin e Juaj?
ISMAILI: Më lartë përmenda disa emra të shquara. Kjo nuk do të thotë se edhe nga njerëzit jo aq të njohur nuk mund të merrni inserte nga përvoja e jetës. Në këtë vend nuk mundem ta anashkaloj famën dhe personalitetin e nobelistit të njohur, Ferid Murat. Unë pata nderin që me rastin e shpalljes së tij Doctor Honoris Kauza në UEJL, të mbaj fjalën e arritjeve të tij shkencore, për të cilën gjë më është dashur që të lexoj dhe përgatitem më shumë se dy muaj. Gjithashtu i kam të freskëta fjalët e Rektorit të Universitetit të Zagrebit, Prof. Vladimir Stpetiç, gjatë promovimit të doktorantëve të gjeneratës më 1986, i cili na u drejtua me fjalët (po i parafrazoj): “Urime të nderuar doktorantë të rinj, mos mendoni se deri tani keni bërë diçka të madhe. Ju tani keni marrë biletën për të hyrë në fshehtësitë e shkencës, e kjo punë është e rëndë sa edhe puna e kërkuesve të arit në Amerikë, sepse atyre nganjëherë u duhej të mihnin kodrina të tëra prej dheu për të gjetur një kokërr ari. Ishin shumë të lumtur nëse e gjenin. Shumica prej tyre me ditë dhe muaj të tërë ktheheshin duar-zbrazët”. Ishte një porosi shumë e saktë se shumë pak nga këto doktorë dhe magjistratura, jo vetë të sotëm, arritën ose arrijnë të bëhen shkencëtarë.
KOHA: Shoqëria shqiptare në Maqedoni është një shoqëri “pa forcë”. Nga po shkon shoqëria jonë?
ISMAILI: Shoqërinë e bën vet popullata, pra njerëzit. Sepse njerëzit i zgjedhin dhe votojnë përfaqësuesit politik, të cilët fare pak ose aspak nuk mendojnë për ata që ua kanë dhënë mandatin. Këtyre ditëve më ka pëlqyer shumë fjala e një të riu mjaft të pjekur dhe të lexuar. Duke biseduar si zakonisht për gjendjen e shoqërisë tonë, ndër të tjera ai tha se këto vende nuk lindin persona shtet-formues, por lindin njerëz pushtet-lakmues. Përderisa populli nuk e dënon me votë këtë kategori, ne do të jemi në udhëkryqe me shumë të panjohura. Megjithatë, nuk dua të jem pesimist dhe mendoj se rinia e sotme po shkon në drejtim të duhur sa i përket marrjes së fatit në duar të veta dhe uroj të mos jetë e infektuar nga kategoria e parë.
KOHA: Familja është mbështetja më e madhe në jetë. Për Ju çfarë domethënie ka familja?
ISMAILI: Familja gjithsesi ka qenë mbështetësi më i madh i imi, që nga prindërit që kanë qenë të pashkolluar, por shumë të formuar dhe dashamir të arsimimit. Shoqja dhe fëmijët sigurisht që kanë bartur barrën më të rëndë të rrugëtimeve të panumërta të mia, situatave nervoze dhe dëshpërimeve të kohëpaskohshme, gjatë ngritjes së karrierës time deri në Profesor emërtues. Mendoj se nuk ka çmim me të cilin mund të paguhet sakrifica e familjes.
KOHA: Mund të na bëni një dallim të studentit të djeshëm dhe të sotëm. Çfarë studentë keni Ju?
ISMAILI: Sigurisht se ka dallim, ashtu siç ka dallim në vite dhe gjenerata. Koha jonë ka pasur burime të kufizuara të nxënies, por edhe ka qenë koha kur na duhej të zgjohemi herët për të zënë një vend në bibliotekë. Sot bibliotekat tona, për fat të keq, nuk frekuentohen si në kohët tona. Ndoshta pse teknologjia e ka bërë të veten dhe bibliotekat i kanë në shtëpi dhe në çanta. Kam përshtypjen se gjeneratat tona kanë pasur qasje më serioze ndaj punës gjatë studimeve. Ndër gjeneratat e tanishme gjenden studentë të shkëlqyer, por numri i tyre është fatkeqësisht i vogël. Sot, për fat të keq, kemi një situatë kemi një numër të madh të nxënësve dhe studentëve që nëpër indekse të bartin nota jo meritore, por këtu fajin nuk duhet adresuar vetëm tek studentët.
© Gazeta KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.