Delvina KËRLUKU
Abdylmenaf Bexheti u lind më 2 korrik 1959, në Tetovë, ku përfundoi shkollën fillore dhe të mesme. Në vitin 1982 u diplomua në Fakultetin Ekonomik të Prishtinës. Ka qenë në pozicione të ndryshme të rëndësishme si: zëvendës-drejtor dhe drejtor i Drejtorisë për të Ardhura Publike të Republikës së Maqedonisë, ministër i Zhvillimit dhe ministër për Transport dhe komunikacion në Qeverinë e Republikës së Maqedonisë. Në vitin 1999 mori diplomën e tij master në Fakultetin e Ekonomisë të “Shën Cirili dhe Metodi”. Në vitin 2002 doktoron në Fakultetin e Ekonomisë të “Shën Kirili dhe Metodi” në Shkup. Prof. dr. Abdylmenaf Bexheti është titulluar profesor, dekan, prorektor, menaxher, biznesmen dhe së fundmi akademik. Abdylmenaf Bexheti është zgjedhur anëtar i rregullt i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Maqedonisë në vitin 2012 pas një karriere të gjatë akademike, i pajisur me të gjitha titujt shkencorë dhe është autor i disa librave të botuar.
KOHA: Çfarë ju dallon nga akademikët e tjerë?
BEXHETI: Në parim janë kriteret bazë të pranimit dhe votimit individual (e të fshehtë) për anëtar të rregullt të ASHAM-që konsistojnë në produktivitet shkencor dhe profesional. Gërshetimi i aspekteve shkencore me eksperiencat aplikative janë të një veçorie specifike. Krahas këtij atributi, për aq sa mund të thuhet, gjithsesi më dallon mosha, dinamika, guximi dhe angazhimi profesional jo vetëm në shkencë.
KOHA: Cilat janë problemet kryesore që ka Maqedonia?
BEXHETI: Mungesa e kapacitetit bazik të institucioneve dhe defiçiti demokratik në gjenerimin e tyre. Krahas kësaj vijojnë problemet e sferës socio-ekonomike, por kohëve të fundit edhe degjenerimi i sistemit të vlerave shoqërore.
KOHA: A mendoni se akademiku duhet të jetë “rob” vetëm i teorisë?
BEXHETI: Në asnjë mënyrë. Jo, posaçërisht në shtetet dhe shoqëritë me resurse të limituara, siç jemi ne. Shtetet që kanë buxhet për shkencë 20 herë më të vogël se mesatarja e vendeve anëtare të BE-së, nuk mund të gjenerojnë produktivitet shkencor. Mjafton të gjenerojnë dije aplikative për t’i shfrytëzuar gjetjet shkencore të shteteve që prodhojnë shkencë në kuptimin e plotë të fjalës.
KOHA: A ka ditur Qeveria e Maqedonisë ta bind Brukselin se është “e maturuar” për anëtare të BE- së?
BEXHETI: S’ka pasur asnjë argument për ta bindur. Para 10 vitesh kur morëm statusin e kandidatit, kemi qenë më të avancuar se sot. Në fakt edhe vetë BE-ja, me të drejt, i ka “prodhuar” kritere dhe kushte shtesë Maqedonisë në këtë proces, sepse ajo e ka sfiduar atë.
KOHA: A shihni Ju ndonjë indikacion se mund të rimëkëmbemi në aspektin e ekonomisë apo tashmë jemi në listën e shteteve të dështuara?
BEXHETI: Gjithmonë rimëkëmbja ekonomike është e mundshme. Pyetja më e drejt do ishte si dhe për sa kohë? Në 4-5 Raportet e fundit të (re)progresit të Maqedonisë, në vazhdimësi konstatohet gjendja e ekonomisë jofunksionale. Modeli i tregut dizajnohet, krijohet dhe rregullohet nga politik-bërja në një proces demokratik. Nëse kemi vjedhje votash apo abuzime në procesin elektoral, si mund të presim që mund të gjenerohen institucione të tregut funksional. Mbi të gjitha, ligjvënësi skajshmërisht i partizuar gjeneron gjyqësor servil dhe kjo situatë e lë shumë komode ekzekutivin që ngjitet mbi këto dy shtylla. Ky sistem është kapje shteti për përfitime personale dhe grupore që krijon rrethin vicioz.
KOHA: Edhe sa vjet i duhet Maqedonisë të arrijë mesataren e zhvillimit ekonomik të shteteve të BE-së?
BEXHETI: Kur para 15 vitesh bëra dhe publikova këtë analizë, edhe krahasimisht me Kroacinë që ishim goxha afër, rezultoi që Maqedonia në aspektin e kriterit bazë ekonomik (atë të PBV një nga kriteret e Kopenhagës/ Mastriht-it) mund t’i afrohet 60 përqindëshit të mesatares së BE-së në vitin 2020. Shumëkush atë analizë time e cilësoi për euroskepticizëm. Nga perspektiva e sotme rezulton llogaritje optimale, bile edhe optimizëm irracional.
KOHA: Si është gjendja ekonomike e shqiptarëve në Maqedoni dhe a ka dallim me komunitetin maqedonas?
BEXHETI: Me parametrat statistikor regjional rezultojmë shumë më të pazhvilluar dhe më të varfër. Remitencat nga diaspora jonë ekonomike akoma vazhdojnë të na mbajnë gjallë. Statistikat pragmatike të biznesit të 100 kompanive më të fuqishme shqiptare në Maqedoni, nuk krijojnë më shumë se 5 për qind të profitit të gjithëmbarshëm në shkallë vendi, pra afër 5 herë më pak se përpjesëtimi (statistikor) popullativ. Këto janë aspektet e indikatorëve sasior, kurse me ato cilësor (superstruktura), fatkeqësisht qëndrojmë edhe më keq!
KOHA: ASHAM merret më tepër me shkencë apo me politikë?
BEXHETI: Përderisa fushat e shkencave natyrore, teknike, mjekësore dhe arteve mund të jenë më të avancuara se ato të shkencave shoqërore, që fatkeqësisht po ngecin. Këto të fundit së paku të kenë edhe guximin për të thëne “troç të vërtetën” shkencore. Një nga detyrimet e ASHAM është edhe kontributi shoqëror mbi interesin dhe të mirat publike, sepse edhe financohet nga tatimpaguesit e vendit. Personalisht mendoj se më shumë gjeneron shkencë si qëllim për vete dhe jo për progresin e shoqërisë. Shumë publikime tona dhe projekte shkencore mbeten në sirtarët dhe raftet e Akademisë.
KOHA: Kur do të na gëzojë ASHAM-i ne shqiptarëve me një enciklopedi reale?
BEXHETI: Nuk besoj se shpejt mund të ndodhë, mbi të gjitha si rezultat i mungesës së fondeve për të financuar. Ata që shfrytëzuan fondet paraprake për këtë pseudo enciklopedi bile i rritën edhe pritshmëritë dhe tarifat e angazhimeve. Në pamundësi për “anti” enciklopedi për momentin, por edhe për t’u zbutur dëmi nga pseudo enciklopedia, në botim të ASHAM-it pritet të dalë përkthimi në maqedonishte i librit “Historia e shqiptarëve” e profesor Kristo Frashërit. Një histori afirmative dhe deskriptive e shqiptarëve dhe trojeve etnike shqiptare nga koha e paleolitit e deri në historinë e re. Njëkohësisht me insistimet tona dhe mirëkuptimin nga kryesia paraprake, është në proces miratimi elaboratit dhe ndryshimi i Statutit për të krijua një njësi të veçantë organizative (ndoshta edhe territoriale) për Studimet albanologjike apo ballkanike. Fatkeqësisht proceset që gjenerojnë progres për shqiptarët ecin me shpejtësinë e kërmillit!
KOHA: A çel pranvera me katër lule (sa ka anëtarë shqiptar ASHAM-i)?
BEXHETI: Para një dekade ka pasur vetëm një lule. “Katër lulet” sipas Jush janë mbi 10 për qind e anëtarësisë. Nëse përfshihen edhe tre akademik të jashtëm shqiptarë (Ali Aliu, Ferid Murati dhe nga vjet edhe Rexhep Meidani), buqeta bëhet më e bukur. Megjithatë mendoj se nuk është problemi te numrat por na duhen vlera dhe cilësi. Shpresojmë që trendi do të përshpejtohet edhe më shumë. Problemi realisht qëndron te mungesa e punësimeve në bashkësinë punuese dhe në bashkëpunëtorë të rinj shkencorë nga shqiptarët që kemi mjaft, por thesari i financave nuk miraton punësime.
KOHA: Jetoni me rrogën e profesorit, me kompensimin e ASHAM-it apo me kontributin e kurbetçarëve?
BEXHETI: Fatmirësisht, shumë më shumë se kaq sa numëroni Ju. Kam edhe angazhime të shumta profesionale. Por, dita e punës për mua është nga 12 në 14 orë, mesatarisht gjashtë ditë në javë, tash e 34 vite radhazi.
KOHA: Jeni ulur kokë më kokë me akademikët nga Shqipëria dhe Kosova që të qani hallet e shqiptarëve?
BEXHETI: Ballë për ballë me shumë me kolegët nga Prishtina. Sigurisht që takohemi edhe me kolegët nga Tirana, por bashkëpunimi është më i fokusuar me Prishtinën. Tirana ka edhe vështirësi financiare.
KOHA: Keni qenë i varfër apo jeni?
BEXHETI: Falë Zotit dhe paraardhësve të mi s’kam pas varfëri, por sigurisht që mirëqena më është shtuar disa herë me punën time të palodhshme, së bashku me bashkëshorten, përndryshe kolege që nga shkolla e mesme dhe studime gjithashtu.
KOHA: Ç’është i pasuri për Ju?
BEXHETI: Pasuria është kuptim relativ. Natyra e njeriut është e pangopshme. Në teorinë bazë ekonomike, që edhe juve (studentja D.Kërluku) ua kamë shpjeguar, nënvizohet Ligji i akumulimit të pakufishëm i pasurisë (kapitalit). Megjithatë, për kuptimin tim, i pasur është ai i cili di ta çmojë, vlerësojë dhe utilizojë materialen të kombinuar me shpirtëroren. Ai që e ka gjetur këtë ekuacion ka gjetur mirëqenien e plotë. Në të kundërtën, pasuria materiale është e pakuptimtë, në fund të jetës edhe bilionerët më të mëdhenj shkojnë në atë botë duke lënë veprat pas. Historia ka dëshmuar se pasi shkoni në botën tjetër, më shumë vlerësohen veprat humane dhe shpirtërore se sa ato materiale.
KOHA: Ç’e shtyn shqiptarin e Maqedonisë të radhitet përkrah ISIS-it?
BEXHETI: Nuk jam ndonjë studiues i çështjes, por mendoj se keqinformimi për idealet dhe zhgënjimi me gjendjet tona mund të jenë arsyet bazike. Nga mënyra e veprimit dhe efektet që kanë krijuar deri më sot, kjo luftë nuk mund të ketë arsye logjike e aq më pak mbi parimet dhe motivet islame.
KOHA: Ç’mendoni për Bashkimin Kombëtar?
BEXHETI: E drejtë bazike e çdo kombi aq më tepër kur ata jetojnë në troje etnike me kompaktësi territoriale, siç është rasti i shqiptarëve. Çështja është te modeli, dinamika, harmonia, funksionaliteti i procesit. Nga këto aspekte mund të diskutohen format. Në aspektin ekonomik përfitimi do ishte shumë i madh – tregjet e mëdha kanë sinergji dhe dhëmbëzorë të ekonomisë së shkallës që dinamizon intensitetin e rritjes dhe zhvillimin ekonomik.
KOHA: Cila është fjala e juaj për zhvillimet politike në Maqedoni?
BEXHETI: Infrastruktura institucionale jofunksionale që gjeneron krizë komplekse shoqërore. Kësaj duhet t’i shtohet edhe kriza e superstrukturës apo vlerave morale dhe shpirtërore. Çdo gjë është zhvendosur në trende keqësuese. Ajo që është më dëshpëruese se “pozita qeverisëse” është mungesa e alternativave të vlefshme dhe të qëndrueshme.
KOHA: A e ndihmon apo e dëmton politika biznesin?
BEXHETI: Në parim politika ditore gjithkund e pengon biznesin, kurse aty ku institucionet janë të “shpërthyera” si në rastin e Maqedonisë, ajo edhe më shumë i pengon. Në fakt, ne nuk kemi institucione por “filiale të partive politike” që jashtë mase e dëmtojnë biznesit, posaçërisht atë privat. Shikoni vetëm bilancet e ndërmarrjeve publike me të cilët (keq)menaxhon shteti, mbi 80 për qind e tyre (përveç ndonjërës që ka status të monopolit natyror, si ato të elektro-sektorit p.sh), janë me humbje të akumuluara çdo vit. Biznesin privat që nuk është me dhe afër qeverisjes, e ka shkatërruar tërësisht. Kudo në botën normale politika krijon parakushtet dhe “rregullat e lojës” për biznes dhe qëndron sa më larg saj, prandaj bizneset janë më të suksesshme se ne. Ku fut hundët politika s’ka biznes të qëndrueshëm. Bizneset e afërta me politikën ditore kanë kohë-gjatësi ditore, një ditë do zhbëhen siç edhe janë ngritur!
KOHA: A është e lehtë të jesh ministër në kontekstin tonë?
BEXHETI: Në kushtet dhe kontekstin tonë, buka e politikës është e hidhët. Por, nëse keni profesionalizëm, kompetencë, eksperiencë dhe mbi të gjitha pavarësi relative ekonomike, nuk është shumë vështirë. Nëse keni alternativ gjithmonë të gjallë, fare nuk është vështirë. Mjerë ata që këtë pozitë e shndërrojnë në “profesion”. Konstatimet e pa verifikuara dhe vlerësimet e pamenduara dhe kuturu, janë pjesë e vështirësive që duhet kalkuluar.
KOHA: Çfarë do të thotë për Ju emri “Ecolog”?
BEXHETI: Një gjigant ekonomik që është ngritur si Perandori globale për 15 vite me mbi 12 mijë punëtorë. Një shans për gjithë ata që njëkohësisht dinë dhe duan të punojnë. Njëkohësisht, një shkollë praktike dhe profesionale e biznesit ndërkombëtar nga niveli i menaxhmentit të mesëm dhe deri te më i larti. Disa student të mijë të gjeneratës parë, për 10 vite, sot janë në krye të bordeve të këtij gjiganti planetar dhe unë krenohem me sukseset e tyre. Të mos flasë këtu për kontributin ekonomik, social, kulturor, sportiv…të “familjes” Ecolog.
KOHA: Futbolli, duhet të ketë menaxher apo lojtar të mirë?
BEXHETI: Të dyja së bashku dhe njëkohësisht. Mbi të gjitha, sistemim, rekrutim, shkollim dhe durim. Rezultatet shpesh janë të parashikueshme, prandaj e bëjnë aq atraktiv këtë industri sportive.
KOHA: Studentët ankohen për Leksikun terminologjik që përdorni Ju!?
BEXHETI: Kam dëgjuar këso ankesa asimetrike, mbase studentët gjithmonë kanë të drejtë, por në vlerësimet e tyre anonime dhe zyrtare asnjëherë nuk është shprehur kjo. Ne jemi të angazhuar në një proces që kërkon “zgjatjen e këmbës së shkurt dhe jo të shkurtojmë këmbën e gjatë”.
KOHA: Çfarë i duhet një të riu që të bëhet biznesmen i suksesshëm?
BEXHETI: Shkathtësi, refleksivitet, përkushtim, mosdorëzim në pengesën e parë dhe komunikim profesional. Dijen edhe mund ta “blejë” nga tjerët.
KOHA: Studentët mësojnë nga tekstet tuaja. Mos do t’i befasoni ata me ndonjë tekst të ri?
BEXHETI: Jemi në përgatitje paralele të dy teksteve – një ribotim dhe një tjetër nga e para. Këtë të fundit, në bashkautorësi me një ish studente timen dhe kolege aktuale.
KOHA: Tekstet i shitni apo i falni?
BEXHETI: Për të gjithë ata që s’kanë fuqi blerëse u falen. Edhe me këtë rast publikisht i ftoj. Në fillim të çdo semestri u thuhet studentëve në amfiteatër, kjo edhe për të parandalua kulturën e kopjimeve të librave.
KOHA: Si arrini ta menaxhoni kohën me gjithë ato aktivitete që keni?
BEXHETI: Falë Zotit ia dal shumë mirë. Nga karakteri jam goxha sistematik, por edhe eksperiencat e para të viteve në “Shkollën e Shërbimit të Kontabilitetit Shoqëror” kanë dhënë rezultatin e vet. Gjeneratat tona e dinë këtë “shkollë” pune. S’keni mundur të jeni i gjithëdijshëm nëse nuk jeni sistematik. Pastaj, theksova më lartë, unë punoj shumë dhe gjatë, njëkohësisht.
KOHA: Po për rekreacion dhe familje, a keni kohë të caktuar?
BEXHETI: Duke qenë se përkushtimi për familjen gjithmonë është i pamjaftueshëm, jo edhe aq sa do ishte dashur. Kjo mbulohet me kujdesin e veçantë ndaj familjes jo vetëm asaj të ngushtë. Falë Zotit dhe prindërve, nga nëntë fëmijët jam më i vogli që kam pasur statusin e “më të madhit”.
KOHA: Barra e edukimi të fëmijëve tuaj ka rënë mbi Ju apo mbi bashkëshorten tuaj?
BEXHETI: Bashkërisht në kuptim të përgjithshëm, por në kuptim të veçantë të edukatës barra ka qenë mbi bashkëshorten time të shkëlqyer. Nëna ime e ndjerë ka pasur një hise shumë të madhe në këtë proces. Jam shumë i lumtur, sërish falë Zotit dhe bashkëshortes, por edhe familjes më të gjerë që fëmijët janë në rrugë të drejtë dhe në norma shumë pozitive.
KOHA: Me Ju më shumë mburren studentët, familja apo Tetova?
BEXHETI: Me sa e ndjej unë, familja më së shumti, pastaj studentët. Tetovën s’e kam testuar, por dorën në zemër ndjehem shumë i respektuar, bile mendoj përtej asaj që meritoj. Por Tetova meriton më shumë edhe nga unë.
KOHA: Keni dhënë kontribut të ndjeshëm për shkencën shqiptare. Si kundër shpërblim, ç’keni marrë?
BEXHETI: Respekt nga akademikët shqiptarë, shoqëria, por edhe institucionet. Jam “akademiku” më i ri në historinë e ASHAM, por edhe anëtar i Akademisë (alternative) të Shkencave dhe Arteve në Shqipëri, që para dy vitesh. Në të njëjtin “klub” me Isamil dhe Elena Kadarenë, Maranglen Spiron, Lukan Puka, Ksenofon Krisafin, Pëllumb Xhufin, Inva Mulën, A. Abazin …dhe shumë emra tjerë të veçantë të shkencës shqiptare.
KOHA: “Nëse nuk është sekret”, sa libra keni botuar?
BEXHETI: CV-ja akademike është publike. Tre libra, dy skripta, dhjetëra projekte shkencore, dhjetëra publikime shkencore të jashtme dhe qindra vendore, përfshi edhe dy librat tjera në proces…
© Gazeta KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.