Jeta turli-tava në tenxhere të vogël
Kur një nuse e re nuk di çfarë gjelle të gatuajë, ekziston një formulë e thjeshtë e shpikur nga turqit, e quajtur Turli-Tava. Hidhni në tenxhere gjithçka që keni në kuzhinë, shtoni perimet dhe ja ku keni një pjatë që ka përbërës për shijen e të gjithëve. Secili do të gjejë “copën e tij të mishit”, dhe gjëja më e rëndësishme është të mbushë barkun. Nëse e pyet “çfarë ka ngrënë”, nuk e ka idenë. Me rëndësi ka ngrënë diçka, por ishte e këndshme. Kështu është edhe ky shtet. Turli – Tava!
Nga Agim JONUZ
Një histori e vjetër nga Mbreti Solomon shkon kështu. Na ishin dy persona që kishin vite që ziheshin se e kujt është toka ku kullosin delet. Gjërat shkuan aq larg sa familjet e sollën situatën në luftë mes dy shtëpive. Për të mos bërë luftë, ata vendosën të shkonin te Mbreti Solomon për t’i këshilluar dhe për të sjell vendimin. Pasi i dëgjoi, u tha të vinin të nesërmen për t’u treguar se e kujt është toka. Të nesërmen, kur erdhën, ky u tha se i kishte folur dheut, e ajo i tha: “Unë nuk jam i njërit e as i tjetrit, por ata më takojnë mua!” Unë do t’i mbledh të gjithë në fund! Gjithçka thuhet me këtë histori. Kur njerëzit nuk arrijnë të merren vesh, të organizohen, të kenë bereqet për të gjithë, të gjithë vuajnë. Dhe në fund, të gjithë marrin dy metra kub tokë sipër tyre. Dhe!?… Çfarë bënë në fund?… Me gjuhën e popullit thuhet “këllqe me bizele”!
Një herë shkrova një kolumnë me titullin “A do të jetë ky vend”! Epo Tito e ka vënë bukur firmën se ky një ditë do të bëhet shtet, por duhet pak për të qenë shtet i vërtetë. Kjo është një pyetje që zakonisht di të ma bëjë një kalimtar në rrugë. Po të kemi parasysh se nëntëdhjetë për qind e qytetarëve të thjeshtë janë politikisht analfabetë, ata nuk e dinë se si funksionon demokracia, e vetmja pyetje e thjeshtë për ta është kjo. “A do të bëhemi”? Epo, me siguri këtë duhet të kishte dashur të nënkuptojë Tito kur tha “Le të jetë një shtet”. Dhe do të pyesja Titon, miku im, mos vallë ke pirë raki pak më shumë kur besove se mund të bëhemi shtet? A ke marrë parasysh bullgarët, grekët, serbët, shqiptarët? Të gjithë thonë se Maqedonia është avlia e tyre! Kështu del se Maqedonia është e të gjithëve dhe e askujt! Maqedonasi për avlinë, nuk di nga kush ta mbrojë! Nejse, ai është i lumtur që ka gjithësesi një shtet, sepse po nuk do të ishte kështu, përgjatë Vardarit do të kishim folur serbisht në “Banovinën e Vardarit”, djathtas Vardarit shqip, e majtas bullgarisht. Maqedonishtja do të flitej vetëm gjatë mbledhjeve të fshehta të VMRO-së, TMRO-së dhe mega-klubeve patriotike në diasporë. Gjithsesi, pas atyre klubeve, të paktën një dollar (10 dollarë) do të grumbulloheshte që “Maqedonia të bëhet ok!”. Prap nejse! Ja Maqedonia “e gjallë dhe e shëndoshë”, edhe pse e gjallë por jo e shëndetshme! Të gjithë jemi në një grumbull, të gjithë flasin gjuhën e tyre, por tavolina është bosh. E rëndësishmja, ne po përtypim historinë e Evropës, si viçat i kemi të gjithë sytë tek ajo, njësoj si një qen që qëndron përballë zotërisë së tij, duke e parë në sy dhe duke dashur t’i thotë “më jep një kockë, mos bëj peder”!
Motori i Maqedonisë është “prishur”. Dhe me një motor të bllokuar, ti mund të lavdërohesh vetëm nëse makina është e parkuar. Ti bëhesh sikur nuk do ta vozitësh, ndaj i lë fqinjët vetëm ta shikojnë dhe të thonë “Eu bre nënën, çfarë makine ke”! Si t’i shpjegoj atij perballë vetshërbimit si funksionon motori i shtetit. Një shtet në përgjithësi bazohet në tre shtylla, përkatësisht stabilitetin politik, social dhe ekonomik. Dhe tani, për t’i dhënë atij një pamje të vërtetë, më duhet t’i shpjegoj se si është situata dhe në të njëjtën kohë të përdor fjalë të thjeshta që ai, si një qytetar mesatar, mund t’i kuptojë. Le të përpiqemi thjesht me fjalë të thjeshta. O Shok! Shtylla politike mbi të cilën mbështetet shteti është si një shtyllë e shtrembër që mban telat e energjisë elektrike që të gjithë e vjedhin. Ka! Zoti ka mjaft për të gjithë, ndaj vjedhin. Por jo, nuk është ky problemi. Problemi është në kokë dhe në konceptin se kush e kupton shtetin dhe kush e konsideron shtetin të tijin. Ashtu si në fillim të kësaj kolumne me dy fqinjët që ziheshin për tokën ku kullosnin delet.
Pala maqedonase nuk di se çfarë të bëjë me veten, ndaj po nxjerr sytë vetmevete në luftë për të parë se kush do të jetë katolik më i madh se Papa. Se i duan shumë shqiptarët dhe se janë kozmopolitët më të mëdhenj në botë, mund t’i thuash lirisht një fëmije. Keqkuptimi më i madh është të thuash se maqedonasit adhurojnë shqiptarët. Kanë qenë kundër palës që në kohën e Turqisë! Por, nuk kanë ku. Lart lartësi, poshtë thellë. Ata bëjnë një vëllazërim-bashkim me zor me shqiptarët. Nëse do të mund të zgjidhnin, shumica prej tyre do të dëshironin që linja Beograd-Selanik të mos kishte kufij dhe në të njëjtën kohë të ruanin shtetin e tyre. E asaj i thonë “brekët e gjyshes”! Kjo është e vërteta e drejt. Nuk ka tjetër! Për maqedonasit pala shqiptare është si një guralec në këpucë, ti luan futboll por e di se kështu duhet të jetë, kështu që fillon të mësohesh me guralecin dhe të luash me gjithë atë, duke menduar me vete “më mirë të luaj sesa të rri ulur në pankinë si lojtar rezervë”. Mjer maqedonasi. Dhe të mos them se nuk ka zgjidhje tjetër, sepse është më mirë të luajnë futboll me atë gurin në këpucë se sa bullgarët, serbët dhe grekët “të mos duan fare të bëjnë ndeshje me ta”! Ashtu,.. luaj, hesht dhe bërtit “uraaaa”!
Për shqiptarët, që kur fuqitë e mëdha e futën në sirtar projektin e “Shqipërisë së Madhe”, u la të vepronin si “shqiptarët më të mëdhenj” në vendin e tyre. Atyre u mbeti ambienti që në mbrëmje me “çifteli” të këndojnë për patriotizmin, e ditën të përzihen me maqedonasit në jetën e përditshme sepse shteti duhet të funksionojë. Të paktën kështu urdhëruan amerikanët. Nuk ka “tërt-mërt”! Kushdo që është kundër kësaj, mund të shkojë në shtëpi dhe të shikojë lajmet në TV. Nëse jo, do të shkojë në Kala për t’i prerë veshët. Ajo që është më tragjike, pas luftës së 2001-shit ka pasur shumë prapanica të hapura politike, të cilët në 25-30% të popullsisë, në vend që të jenë unikë, i gërmojnë varrin njëri-tjetrit kush duhet të ulet në një kolltuk lëkure dhe kush duhet të rrëmbejë një lopatë dhe të punojë tokën për bereqet. E rëndësishme është se çiftelia luan me zë të lartë në mbrëmje “për Shqiptarinë”! Politika krijoi një elitë shqiptare “maqedonase”(a është elitë?!..) e bazuar në luftë, “biznes”, fraerllëk të dhunshëm dhe subkulturë. Inteligjencia e vërtetë dhe esnafët mbetën fukara, pa bukë dhe të fundosur. Dhe kështu, në shtet, skena politike funksionon si një orkestër e madhe simfonike, ku në vend të violinës, luajnë zurlet dhe daullet “lodrat”, me ndonjë harmonikë “me susta”! A e ke të qartë tani, Shoku? Jo! E di! Nëse do të ishte e qartë për ty, deri tani do të kishe bërë diçka njëqind herë për të ndryshuar realitetin në të cilin jeton. Ishe viç,.. mbete viç!
Direku social funksionon si pasojë e atij politik. Nuk mund të kesh një Ministri të Punës dhe Politikës Sociale në të cilën ministër sipas linjës partiake është dikush i diplomuar për veteriner! Sigurisht, ky është vetëm një shembull imagjinar, por e vërteta është afër. Zoti na ruajt që shteti të mendojë për ty, është si të presësh (estaghfirullah) në mes të xhamisë që Zoti të lëshojë diçka nga lart. Depresioni i përgjithshëm. E lumtur është shtëpia që ka të paktën një anëtar që është jashtë vendit, me kusht që të jetë një fëmijë “i hajrit” dhe të dërgojë para për bukë në shtëpi. Një masë e madhe e popullsisë është në depresion të rëndë të shpirtit dhe përdor ilaçe për nervat. Ata që janë pas “haramit” i intereson shumë që të ketë gjithnjë e më shumë narkomanë dhe alkoolikë. Kur një vend është në krizë lulëzon alkoolizmi, narkomania, prostitucioni, krimi, bashibozuku. Dhe nëse dikush me thotë se nuk e kemi atë “sa të dojë zemra” ose është i verbër ose flet për inatë! Oooh hajvan! Për direkun ekonomik çfarë mund të thuhet përveç se gjithçka që kishte për tu vjedhur në shtet shkoi për lesh. “Papala Maca”! Nuk ka asgjë më shumë për të vjedhur. Kanë mbetur pak elementë, por kur vjen puna për ta shitur, pyetja më vendimtare do të jetë “sa ka për mua dhe ty”, jo për shtetin dhe buxhetin. Dhe me këtë, për popullin, për ty, për mua. Ekonomia në Maqedoni është rrënuar që nga momenti kur të gjithë lanë lopatën në fushë dhe shkuan në qytetin e madh për t’u bërë “qytetarë”. Të gjithë ikën nga fshati si nga një sëmundje. Shembulli më i mirë i situatës janë të dhënat që thonë se edhe në fshatrat më të largëta banorët shkojnë në dyqane ushqimore për të blerë një litër qumësht. Në një vend që shumë shekuj më parë ishte një tokë blegtorie dhe bujqësie. Gjithçka është thënë. Një vend në të cilin traktori dhe kombaji është zëvendësuar me Audi, BMW, Mercedes, funksionon vetëm “nga pompa e karburantit në pompë të karburantit”. Industria!? Vallë, a kemi industri!?
Dhe ti, Shok, po më pyet nëse do të jetë shtet! Cili shtet be alooo, shtet JOK. Fjala shtet ka peshë, gjerësi, lartësi, thellësi. Dhe diku në atë thellësi në pusin e tij është populli. Thellë, thellë.
OOO XHEMAAT! Kur një nuse e re nuk di çfarë gjelle të gatuajë, ekziston një formulë e thjeshtë e shpikur nga turqit, e quajtur Turli-Tava. Hidhni në tenxhere gjithçka që keni në kuzhinë, shtoni perimet dhe ja ku keni një pjatë që ka përbërës për shijen e të gjithëve. Secili do të gjejë “copën e tij të mishit”, dhe gjëja më e rëndësishme është të mbushë barkun. Nëse e pyet “çfarë ka ngrënë”, nuk e ka idenë. Me rëndësi ka ngrënë diçka, por ishte e këndshme. Kështu është edhe ky shtet. Turli – Tava! Në aspektin sociologjik, kulturor, civilizues, politik, ekonomik dhe mbi të gjitha demografik. Nuk do të të shaj sot OOO XHEMAAT! “-“je gjynah”! Por, nuk e di pse është më e fortë se unë, ndaj më duhet t’ju them në mënyrë “të sjellshme” – mrsh bre në p…. të së ëmës, mblidhni mendjen dhe bëni një “remont” serioz të jetës tuaj. Pse jeta juaj është një “Turli-Tava” e zakonshme! Nëse nuk e besoni, ja pyetni “Hoxhën nga Kumanova”, gjithsesi ai do t’ju lajë trurin se çfarë është haram dhe çfarë është hallall. Ai e di shume mirë që harami me hallallin janë vëlla e motër, por nuk do të të thotë, se po të thotë do mësosh “çfarë është politika” dhe pastaj do t’i q… matematikën.
P.S. Respekt për besimtarët e vërtetë dhe më të moshuarit, gjuha është figurative!
(Autori është kolumnist i rregullt i gazetës KOHA)
