Delvina KËRLUKU
Adelina Marku u lindi në vitin 1971 në Dibër. Ka diplomuar në Fakultetin e Medicinës dhe ka marrë diplomë masteri në drejtimin Psikologji Politike. Ka marrë pjesë në Akademinë Rajonale të Këshillit të Evropës, e cila trajton bashkëpunimin rajonal. Zonja Marku ka marrë pjesë edhe në programin e specializuar për “Lidership dhe zhvillim ekonomik”, në Fakultetin e John Fitzgerald, Shkolla e Qeverisë në Universitetin e Harvardit në Boston. Ajo është e punësuar në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Republikës së Maqedonisë dhe është përgjegjëse për strategjinë e marrëdhënieve publike. Lektore në Akademinë Diplomatike në kuadër të Ministrisë. Ajo është një kolumniste e njohur. Ka punuar si shef i Zyrës ndërkombëtare të mediave në Universitetin e Evropës Juglindore në Tetovë. Ligjëruese në shkencat e komunikimit. Gjatë viteve 1998-1999 ajo ishte përgjegjëse për Zyrën e mediave kombëtare dhe ndërkombëtare, atëherë pranë liderit të Partisë Demokratike të Shqiptarëve (PDSH) në Tetovë. Znj Marku është një mentore në “Rrjetin Demokracia e Grave”, ku është e përfshirë si vullnetare në reformimin e udhëheqjen politike të grave nga bota arabe dhe vende të tjera. Ajo është aktive në shoqërinë civile dhe debate sociale.
KOHA: A i veçoni intelektualët. Cili është intelektuali shqiptar i Shqipërisë, Kosovës apo Maqedonisë?
MARKU: Një Joooo me piskamë do i jap kësaj pyetje! Nuk i veçoj intelektualët! Sikur te ishte e kundërta, atëherë çfarë kuptimi do të kishte beteja, mishërimi, përkëdhelia, gjëmimi, kritika, zbulimi, shpërthimi, i/e intelektualit/es shqiptar/e ndaj identitetit nacional, quaje po deshe kulturor, quaje dashe gjuhësor, quaje kombëtar më saktë…Ose, sikur te ishte e kundërta, ai/ajo nuk do quhej intelektual/e, por një shpërrallosës që endet kuturu dhe e përdallis kotësia!
KOHA: Cilën e quani intelektuale?
MARKU: Jo shponjësi(e)n, as shpitëzi(e)n, por as shpotitësi(e)n! Nuk i vë dot konturë përcaktuese gjendjes: intelëktuali/ja, sado të mundohem tani o më vonë! Sepse, të bësh sqarimin e kësaj gjendje absolute (ashtu e qas unë gjendjen e intelektualit/es), atëherë kjo ka të bëjë me një zhdridhje të diçkaje që nuk mpleks në vete vetëm pyetjen SA SHUMË? por më shumë SA DENDUR, SA MISHËRUESHËM, SA FISNIKËRUESHËM? Pra, këtë lloj njeriu që të tjerët e përjetojnë si intelektual ose intelektuale, më lehtë e më me afsh do e quaja shpresëtarin e madh (shpresëtaren e madhe)! Ose, është ky njeriu që njeh e sheh për së gjalli përtej vdekjes(n) e prandaj sodit fenomenet në shoqëri pa frikën e zakonshme! Ose është ai /ajo që ka nevojën dhe gatishmërinë e madhe të kuptojë tjetrin /ën, duke besuar se vetëm kësisoj e bardha do vazhdojë të luftojë zezonat e shoqërisë!
KOHA: Ç’dallim ka një dibran me një shkupjan?
MARKU: Ka dallimin që nis (mbaron) mu tek përkatësia që të jep emërimi i vendit, por jo për të të shmangur ose për të të plotësuar bulbërinë e të metave dhe virtyteve që të përcaktojnë identitetin, përkundrazi! Përkatësia lidh kujtesën historike, pra atë të trashëguarën, fillimisht për të rreshtuar më tej Vazhdimësinë që nevojitet të krijojë hapësira të reja! Kjo, Vazhdimësia njësoj si Trashëgimia sfidohet nga Rreziku dhe Mundësia ! Dibrani(ja) njësoj si Shkupjani(ja) shpesh kanë gabuar (gabojnë) tek i kanë dhënë (japin) epërsi rrezikut që gjithmonë është tinëzar e makut në format e paraqitjes së vet, duke mos u munduar të kuptojnë Mundësinë! Dhe kur njësoj këta shkupjanë, ose dibranë, ose tetovarë (ose tiranas ose prishtinas …) vazhdimisht refuzojnë të kuptojnë (që ta Dashurojnë më pastaj) Mundësinë, ata legjitimojnë ngadalë akulturimin dhe ikjen nga origjina! Dallojmë, sepse vetëm kësisoj mund të përbëjmë atë që ne kërkojmë ta plotësojmë dita ditës më shumë, pra mozaikun cilësor të identitet nacional. Kur je i njësojtë, je “bullgarisht” jokreativ, kur je i dallueshëm, je fuqishëm mbindërtues, sepse kështu ke krijuar dikur urat e bashkimit e duhesh vazhduar! Kombëtarisht para meje dua t’i shoh njësoj, edhe shkupjanin edhe dibranin! Ky lloj vëzhgimi ka të bëjë me zgjedhjen time personale për vëzhgim të asillojtë, pra që të vlerësoj dibranin ose shkupjanin përmes dashnisë së tij/saj ndaj indit nacional; identitetit kulturor para secilit virtyt tjetër të jetëve tona; por kjo nuk do të thotë se tjetri mund të më japë të drejtë për këtë! Mjafton të ndjehemi mirë veshur nga lëkurat tona, pa bezdisur arsyen e tjetrit për të bërë radhitjen ndryshe! Për mua kjo ka vlerë dhe kjo do mbesë kështu deri në fund! Se sa të fisnikëruar e kanë dashurinë ndaj trungut e përkatësisë, kjo ka të bëjë me betejat e përditshmërisë të cilat e kanë ndjekur historikisht dje e sot dibranin dhe shkupjanin (dhe jo vetëm ata)! Por, këtu kam një ndalesë për shtjellim, pra nëse kjo ndjekje historike – (që ne me gabim e quajmë fat i zi), vazhdimisht na shndërrohet në ushqim arsyetues, para shmangieve nga domosdoshmëria për vazhdim-rritën e shqiptarit mendjehapur e me kulturë perëndimore, atëherë unë konstatoj se me vetë-dorë i ndihmojmë akulturimit tonë identitar dhe shndërrimit në forma të panjohura identitare! Sepse, vetëm kur e njeh mirë veten dhe përkatësinë tënde nacionale, kupton format e tjera të besimit! Kjo mënyrë e të menduarit është zgjedhja ime, sepse e njëjta ka qenë edhe në 1467-tën, kur në Grykën e Vogël rrethit t’Dibrës jetoi paraardhësi i familjes sime, Nikollë Zoku me dy vëllezërit e tij, Jandrean dhe Ismahilin; tre vëllezër, dy fe të ndryshme! Nikolla, paraardhësi i familjes sime pati tre djem: Lekën, Lleshin dhe Markun! Fshati ku u vendosën quhej Zok, Zog e më vonë Zogje …Unë jam edhe sot pjesë e këtij trungu, ndërsa Leka, nipi im, e ka për traditë të rritë kombin më tej në progres!
KOHA: Më shumë ju pëlqejnë lojërat e fëmijërisë apo lojërat e këtij shteti?
MARKU: Ose më mirë anti-lojërat e këtij shteti! Lojërat e fëmijërisë zakonisht përmbajnë një semantikë të fortë, një linjë ekzistencialiste të fortë! Lëngjet e lojërave të fëmijërisë sime kanë krijuar palcën time mendore, padyshim! Ndërsa paralojërat e këtij shteti kanë karakter utilitar, pra abuzojnë me shtëpinë e lojërave të fëmijërisë, prandaj janë dhe të pështirra e ç’sendërtuese! Tani, dilema ime ka të bëjë me këtë: nëse unë paskam arritur të kuptoj qartë vektorin kaq qëllimisht abuzues, si të sendërtoj më tej ekzistencializmin e të përmbys utilitarizmin? Këtë lloj shqetësimi e flas e i jap zë në opinionin e gjerë, jo që të vërtetoj përmasën e intelektualizmit tim para utilitaristëve, por që të mbajë gjallë garën e progresit, sepse jam nënë dhe kam përgjegjësi për sendërtimin e qytetarisë e identitetit të fuqishëm nacional të vajzës sime, Andrës! Në këtë garë nuk ka sentimentalizëm! Nëse dozohet sentimentalizëm sadopak, beteja humb kuptimin, ajo pothuajse prostituohet! Pra …gara mes utilitarëve dhe ekzistencialistëve kërkoj që të gjakos heshtat. Gara duhet sendëzuar (të fiton në përmbajtje), jo t’i lihet rastësisë!
KOHA: Ka domethënie të veçantë fjala prind te ju?
MARKU: Jam Prind! Jam Perëndia që mbron pjellën! Ime ëmë, im atë, ishin /janë Perënditë e mia! Aty tek dashnia ime për ta ka zanafillën liria ime!
KOHA: A keni frikë se si rritet rinia në këtë shtet?
MARKU: Jo frikë s’kam, ky shtet është imi, po ashtu! Pra shteti jam unë! Mua më duhet vetëm t’iu them të rinjve se jeta është shans e që nga ne kërkon t’i bëjmë karakterin! Nëse kisha të zgjedh për vijë karakteri: FRIKËSINË dhe prandaj rehatinë si prodhim frike, apo: BETEJËN dhe tundimin e vazhdueshëm në prodhim lirie e progresi, do zgjidhja betejën sepse rehatia do më depersonalizonte! Pra, shteti nuk do impononte frikë për njeriun nëse njeriu me kohë të përcaktohej për betejën e përditshme dhe jo rehatinë! Si shpresëtare, pra unë ende besoj se rinia nuk rritet dot përmes frikës!
KOHA: Si është gjendja e shkollave tona. I mbrojnë dhe edukojnë fëmijët nga rrugët e këqija?
MARKU: Asnjëherë më e keqe parë nga një distancë kohore! Dikur nuk i kishim, prandaj dhe otomanizmi masiv, ndërsa frika nga planet çubrilloviçiane pothuajse e shndërroi gjendjen tonë shqiptare n’Fshehtësi/Sekret vetëasimilues; pastaj shkollën e ri-fituam (sepse Voskopoja s’duhet të bëhet harresë; ne e shndërruam vetë në fshehtësi!), ndërsa sot nuk dimë të dashurojmë shkollën mjaftueshëm! Ka sendërgjime nëpër shkollat tona, fëmijët tanë mësojnë sendërgjime, prandaj harrojmë progresin! Kam frikë se nuk prodhojmë mjaftueshëm dashuri për shkollën e qytetarinë! Ose më mirë, ai/ajo që dashuron fuqishëm, di të krijojë fuqishëm! Pra …kush e mbyti kaq ngadalë dashninë ndër ne që të mos dimë më të bëjmë shkollën vijë progresi kulturor?! Nëse përgjigja është: vetë ne, atëherë legjitimojmë vetë-mallkimin! Ose më mirë po e la pyetjen e vrazhdë: nëse nuk dimë të duam shkollën e progresin, përse përplasim gjokset tek flasim për pjellat tona se dimë t’i mbrojmë nga e keqja?!
KOHA: A do të kujdeseni për fëmijët e rrugës “nëse” shteti nuk interesohet?
MARKU: Po “ne jemi shteti”, do ketë “fëmijë rrugës”! Rrugët që të dërgojnë në vendlindje, që kur janë në gjendje të mjerueshme? Jo, nuk dua të shpall ambisin ende ose më mirë jo me kaq ambis shihen gjërat! Nuk janë puset tona të zbrazëta! Nevojitet të bëjmë kthesën që të ngjallim vendlindjen në ne përsëri!
KOHA: Ç’do të thotë pragu i shtëpisë?
MARKU: Është vendi ku takon familjen e ku vetja merr kuptim!
KOHA: Universiteti është tempull i dijes, a fitohet dija në universitetet tona?
MARKU: Ne jemi në fazën kur duhet të liberalizojmë universitetet, skematizmi i tepruar vërteton vetëm mediokritetin tonë, por jo dhe dijen për liri mendimi e krijimi! Pra, liberalizimi në vend të konjukturalizimit!
KOHA: Preferon librat e huaj apo librat e autorëve shqiptar?
MARKU: I dua njësoj në fakt, por autori shqiptar Kadare ose Flutura Açka, ta zëmë, seç më mburrin shqipen disi…
KOHA: Më mirë e shihni situatën nga një post i lartë apo duke ecur rrugëve të qytetit?
MARKU: Unë jam duke ecur gjatë kohë rrugëve të qytetit dhe mësova të kuptoj mbi rrezikun ose sfidën nga kjo pozitë, por nuk do ndryshonte asgjë sikur ta sodisja nga lartë, përveçse përllogaritjes me përgjegjësinë, nga ajo qytetare merr formën e përgjegjësisë politike, pra shtohet përgjegjësia institucionale – këtu e shoh dallimin!
KOHA: Cili është politikani juaj “I VËRTETI”?
MARKU: Ai që le pas vetes fjalën dhe kujtesën e mirë e të shëndoshë!
KOHA: A ka pasardhës Arbën Xhaferi në aspektin intelektual?
MARKU: Z. Arbën ishte një intelektual në politikë, prandaj dhe arriti dimensione të një “përbindëshi” (simbolikë pozitive kjo) në diagnostifikimin e fenomeneve. Ai nuk gabonte edhe në mënyrën se si sistemonte problemin dhe si krijonte ofertën. Pastaj vjen aftësia për ta negociuar zgjedhjen më të mirë! Them se duhet të ketë pasardhës, por se a guxojnë – kjo është çështje tjetër! Sepse dikush nga ta zgjedh nihilizmin në vend të guximit! Pastaj në politikë të duhet edhe intelektuali edhe makiavelisti, ndërsa i pari logjikon, i dyti pritet të ndërtojë! Sikur të dy në një, do e quanim PRURJE që duhet përkrahur! Kjo vlen njësoj për të dy gjinitë!
KOHA: Mendoni që është bërë gabim që UT -ja u themelua në Tetovë?
MARKU: Jo aspak, në asnjë çast…madje, më duken kotësi këto gjykime! Në mungesë sistemi të shëndoshë, ne ia fusim kot me arsyetime të këtilla!
KOHA: Kush hesht më shumë, populli a një person i futur në strukturat politike?
MARKU: Dilema nëse populli prodhon këta liderë që na përfaqësojnë tani, mua më duket degutante si diskurs intelektual ose politik! Është një pakt pothuajse metafizik mes popullit dhe përfaqësuesit politik, pakt ky që të shtyn o të ecësh para e të bësh zërin, o që të zmbraps e të shtyn në heshtje! Pra, është tek mënyra se si krijohet pakti! Sikur vullneti të jetë i lirë, paktet e tilla mund të shtyjnë proceset përpara.
KOHA: Ka pasur deputetë të devotshëm Dibra në Parlamentin e RM -së?
MARKU: Me ç’mbaj mënd jo! Rreziku është më i madh sot, Dibra vështirë se nxjerr një deputet tanimë! Paktet e gabuara kanë lënë pasoja abuzuese para demokracisë!
KOHA: A do të kandidoni për kryetare të Dibrës?
MARKU: Sinqerisht s’kam ende guximin e mjaftueshëm të jap përgjigjen për këtë perceptim formë pyetje! Ose, nuk e kam ende aftësinë e duhur për ta përpunuar idenë që sjell përgjegjësia e madhe që edhe tremb!
KOHA: Ç‘është dashuria për ju?
MARKU: Sylvia Plath thotë: “më puth e shih sa e fuqishme jam!” Kohëve të fundit sikur kam filluar të mendoj se dashuria të jep sigurinë, qëndrueshmërinë …kështu disi e shoh dashurinë kohëve të fundit. Dikur i kam dhënë edhe cilësime të tjera po aq fisnike sa vetë qëndrueshmëria në tërësinë e vet!
KOHA: Kur kritikoni, keni frikë në mos u kanoset ndonjë rrezik?
MARKU: Them që jo, sepse ç’dobi kanë ata që vrasin një mendim të lirë?! Me kanosjen ndaj meje /tjetrit, ata do vërtetonin se në ç’burg janë vetë ata! Unë jam e bindur se askush nuk do burgun para shansit për liri! Prandaj, përse frika?!
KOHA: A të prishin qetësinë helikopterët në qiellin e RM-së?
MARKU: Qetësinë time jo, jam përtej tyre tanimë, por e kam rëndë t’ia sqaroj Andrës kauzën totalitare të tyre! Ose refuzoj t’ia sqaroj, sepse ajo do më pyeste pastaj: përse nuk i rrëzojmë helikopterët e tillë?
KOHA: A mjaftohesh që shqiptarët kanë një qiell të përbashkët, e jo një shtet?
MARKU: Çështja e kufijve është trajtë metafizike për shqiptarët, prandaj në vend që të flasim për ironinë e tillë, unë kam zgjedhur të shoh përtej tyre që në fëmijëri. Kështu krijohet në mendje fillimisht nënqielli i përbashkët- shtet i përbashkët …, është ky koncept i evropeizimit të kufijve dhe jo tribalizimit të tyre!
KOHA: Marrëdhëniet më të mira i keni me femrat a meshkujt?
MARKU: Nuk e paskam parashtruar këtë dilemë më parë. Në fakt, them që një njeri i mirë nuk ka epërsi gjinie para meje, madje as etnike e as fetare në këtë kuptim!
KOHA: Më shumë ju urrejnë apo ju adhurojnë?
MARKU: Nuk më urrejnë, por as edhe nuk më adhurojnë! Jetoj ulur mirë në karrigen time të quajtur jetë, pa pasur nevojën të jem e urryera ose e adhuruara!
KOHA: Bashkëpunon apo vetë vepron?
MARKU: Nuk bëj dot pa ekipin, pa miqtë. Thjesht nuk bëj dot pa ta! Ose nuk dua pa ta! Dua me ta, bashkë!
KOHA: Jeni ndjerë mirë në intervistën me Mustafa Nanon?
MARKU: E paskeni parë? Po, jashtëzakonisht mirë, ose – cilësisht mirë!
KOHA: Ku kishe dashur të jetosh?
MARKU: Një sekret që sjell mosha po e ndaj me ty, besoj se dua të jetoj pas ca viteve në një fermë fshati, aty ca peshq, ca kafshë, ca pemë, ca bar, shumë lule, ndërsa unë merrem me ta përmes vetes.
KOHA: Maqedonia, a është në strategjinë e ndërkombëtarëve?
MARKU: Nuk ka strategji të posaçme ndërkombëtare, ajo kahmot është zhvilluar në dy linja: stabilitet dhe profit! Ashtu edhe do jetë! Maqedonia është pjesë e këtij rrëfimi padyshim, se s’bën ndryshe!
KOHA: Shqiptarët janë të gatshëm për ambasadorë?
MARKU: Gjithmonë kanë qenë, gjithmonë do jenë. Mikja ime Znj. Mirije Rushani, për shembull, ishte një ambasadore e shkëlqyeshme e Maqedonisë në Itali!
KOHA: Ke ndryshuar veten apo botën?
MARKU: Njeriu ndryshon përderisa mosha ndryshon, bashkë me të dhe bota.
KOHA: Ke dështuar ndonjëherë, apo s’ka funksionuar?
MARKU: Kam dështuar! E di që funksionoj mirë, por kam bërë zgjedhje të gabuara, prandaj dhe dështimi!
KOHA: Vdekja, të duket e arsyeshme?
MARKU: Dëshirova ose më mirë vendosa të bëja një lidhje të fuqishme të pandashme, pothuajse indore me vdekjen kur humba vëllaun tim, Fisnikun! Më herët kisha humbur babën! Vdekja e tyre nga unë bëri një njeri më të mirë! Vdekja është e ftohtë dhe s’njeh arsye! Prandaj vdekjes duhet dhënë një tipar jete, sado iu duket kjo e pakuptimtë, unë duhesha t’i jap një tipar jete vdekjes, sepse s’bëja dot veten pa këta meshkuj të fuqishëm në jetën time! Meshkuj Institut.
© Gazeta KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.