Delvina KËRLUKU
Ylber Murtezi u lindi në fshatin Opajë të Kumanovës. Shkollën fillore e kreu në vendlindje. Të mesmen në “Zef Lush Marku”, Shkup. U rrit në skenën e teatrit, meqë babin (Zejadin Murtezi) e ka aktor. Aty lindi dhe dashuria për artin. Pas mbarimit të shkollës së mesme, regjistrohet në Fakultetin e Artit Dramatik në Shkup, si gjeneratë e parë në gjuhën shqipe, me në krye me profesor Lubisha Georgievski dhe asistent Vebi Qerimi. Pas diplomimit Murtezi shfaqet në skenat e teatrit. Ka realizuar rreth 80 role brenda karrierës së tij. Ka luajtur në shfaqjet: Eshtrat që vijnë vonë; Pistoleta; Fani vjen vetëm; Muzeu; Njeriu që pa vdekjen me sy; Kafeneja; Per Gynt; Simfoni pa orkestër; Emigrantët; Tregimi zoologjik; Kolonel Zogu; Rrënjët e kullës; Revolveri; Nenkresbami; Njerëz dhe minj; Leka i madh; Nën tavolinë; Akuariumi; Kthesa; Shekspiri; Bjondi-Qeni, etj. Ai është nderuar me disa çmime. Ka qenë pjesë e jurisë në Festivalin “Çernodrinski”, në Prilep; Pjesë e jurisë në Shqipfilm Fest në Gjakovë, etj…
KOHA: Ylber tashmë publiku ju njeh përmes roleve artistike. Por, cilat kanë qenë kontaktet e para që iu mundësuan fillimin e karrierës suaj?
MURTEZI: Fillimet dhe kontaktet e para kanë filluar mbase diku në vitet e mëhershme, ose më mirë thënë në vendlindje, gjatë shkollës fillore, si pjesë e disa programeve kulturore dhe recitaleve. Edhepse, të jem i sinqertë, nuk ishte kjo ndoshta një shtytje që unë t’i rrekem aktrimit, ku edhe jam sot. Ende nuk isha i përcaktuar për rrugëtimin tim. Po, ndonjëherë, sado që mundohesh ta tejkalosh veten, gjenit nuk mund t’i ikësh.
KOHA: Çfarë ju ka lidhur me aktrimin? Është ky profesion i trashëguar nga babai juaj,qe ju ka rritur edhe në një shtëpi tjetër, të quajtur “teatër’’?
MURTEZI: Deshe apo s’deshe, edhe pyetja është pikërisht në lidhje me shtëpinë “teatër’’. E them këtë, sepse meqë edhe prindi im është aktor dhe njëri ndër gjeneratat e para të diplomuara, që tani veprojnë dhe funksionojnë në Teatrin Shqiptar të Shkupit. Shtëpia ishte “teatër’’, pasi në të shumtën e rasteve, unë e luaja partnerin e imagjinuar të babait. Dhe shpeshherë isha edhe pjesë e shfaqjeve për fëmijë, ku thjeshtë ishte një ndjenjë e paimagjinuar për atë çfarë të thotë të shkelësh në skenë. Sado që mundohesh brenda procesit jetësor t’i ikësh asaj skene magjike, prapë të tërheq nga vetja, duke qenë i pavetëdijshëm se ç’po ndodh.
KOHA: Të vish nga një qytet si Kumanova, në një qytet të madh siç është Shkupi, me jetë më dinamik, ishte një ndryshim i madh në jetën tuaj?
MURTEZI: Nuk ishte problem dallimi i qyteteve, dinamika e tyre, jeta e të ndryshuarit ndryshe. Atë që e kam fshehur në sirtarin tim është ndjenja shumë e rëndë të largohesh nga gjyshërit, meqë isha më i llastuari i familjes. Përderisa prindërit e mi ishin shpërngulur më në qytetin e Shkupit, unë jo që isha i detyruar, por thjesht ngrohtësinë dhe përkëdheljen e gjeja te gjyshërit e mi. Shkollën fillore e mbarova në vendlindje, në fshatin Opajë të Kumanovës. Dhe detyrimisht, me vazhdimin e shkollës së mesme u detyrova të shpërngulem në Shkup. Dhe ndjenja e largimit nga gjyshërit, ndjenja e largimit nga mjalti ose balta e fshatit Opajë ishte tepër e rëndë. Dhe normalisht që t’i adaptohesh një metropoli siç është Shkupi, ishte paksa e rëndë. Po sidoqoftë ia dola.
KOHA: Çfarë mund të na thoni për rrugën që keni ecur nga fëmijëria në kërkim të profesionit?
MURTEZI: Mendoj se unë nuk e kërkova profesionin, po thjeshtë profesioni më “mbështeti” për muri dhe u desht t’i rrekem këtij arti të bukur skenik. Dua të jem i sinqertë, sepse babai ishte kundër që unë të merrem me këtë profesion, mbase duke i ditur kushtet e asaj kohe se çfarë përjetonin si institucion dhe në çfarë rrethana krijonin. Shtytje dhe udhërrëfyesi im, rrugëtimi këtu ku jam sot, ka qenë tanimë i ndjeri, aktor i madh, Sefedin Nuredini. Çdo rol që më është ofruar, çdo projekt, çdo ofertë, po edhe gjatë studimit në Fakultetin e Artit Dramatik në Shkup, e kam ndjekur, e them këtë në aspekt pozitiv, nga aktori Sefedin Nuredini.
KOHA: Sa përpjekje e mund është dashur për të arritur deri këtu ku jeni?
MURTEZI: Nuk është përpjekje e madhe dhe mund. Mjafton të besojmë në veten, mjafton sinqeriteti ynë, puna dhe vetëm puna. Sepse ky profesion është specifik dhe ka të bëjë me kolegialitet. Është punë kolektive, po nuk kemi si bazë mes kolegëve sinqeritetin në punë, korrektësinë, respektin, nuk kemi arritur asgjë. Institucioni ku sot punoj dhe frymoj, teatri shqiptar – Shkup, është ngritur pikërisht nga ato që i përmenda më lart. Këtë e them, duke i pasur parasysh sukseset marramendëse të gjeneratave të vjetra.
KOHA: Çfarë do të thotë për Ju të qenit pjesë e ndonjë studio ose të kesh një rol çfarëdo qoftë me aktor të mëdhenj?
MURTEZI: Aktor të mëdhenj kemi edhe këtu, bile shumë më të mirë seç i shohim disa nëpër ekrane televizive. Po ne jetojmë në një kohë të pakohë, në një vend të pavend, ku tregu ynë që na vlerëson është shumë i vogël. Mundohemi si aktor të shohim përtej murit, por mundësitë i kemi këto që janë. Kemi kuadro të mirëfillta që janë shkolluar në sisteme të ndryshme teatrore, qoftë në Shkup, qoftë në Tetovë, apo Kosovë dhe Shqipëri. Dhe te shumica e kolegëve të mi, kam besim të plotë, kanë prirje për çfarëdo roli që i ofrohet. Normalisht si unë edhe kolegët e tjerë do kishim dashur të jemi pjesë e ndonjë studio të madhe filmike, por megjithatë të ecim për toke.
KOHA: Letërsia shqiptare ka dramaturg të shquar, ku edhe janë vënë në skenë dramat e tyre. Në skenën e teatrit shqiptar, përveç dramave shqipe, janë paraqitur edhe dramat e autorëve të huaj. Te cila vepër ju ndjeheni më mirë?
MURTEZI: Dua të cek se kohëve të fundit, përveç profesionit tim, jam edhe anëtar komisioni në Sektorin e dramës në Ministrinë e Kulturës, dhe është për të ardhur keq, sepse shumë pak dhe rrallë shtohen në skenë autorë shqiptarë. Sido që të jetë kjo është e drejtë e institucioneve dhe koncepti i tyre deri ku mund të shohin, LARG OSE AFËR. Nuk preferoj unë si aktor të përzgjedh ndonjë vepër, thjesht veten e gjej në çdo gjini të dramës. Normalisht se autorët e njohur botëror që shkrimet e tyre i kanë parashikuar për çdo kohë, dhe që mund të adaptohen edhe sot, gjithmonë do jenë pjesë e çdo projekti, pa marrë parasysh çfarë roli më ofrohet. Rolet të vogla dhe të mëdhenj nuk ekzistojnë, por aktor të vegjël dhe të mëdhenj po.
KOHA: Shfaqja ‘’Bjondi-Qeni’’ është produksion i Teatrit Shqiptar në Shkup. Çdo rol, çdo sukses i aktorëve apo edhe e shfaqjes është sukses i institucionit?
MURTEZI: Hëmmm.., pyetje me vend. Unë personalisht kisha një pauzë 5 vjeçare dhe nuk kisha shkelur fare në skenë, për shkak të bindjeve të mia se institucioni amë ku unë punoj, nuk duhet të funksionoj kështu. Pas kthimit tim në skenë me projektin teatror “Bjondi-Qeni” u dëshmua se grupacionet e krijuara në këtë institucion, janë të dëmshme për ardhmërinë e teatrit. Suksesi i Ylberit tek “Bjondi-Qeni”, është sukses i institucionit, suksesi i institucionit, është sukses i kulturës shqiptare kudo që prezantohet. Është trishtuese kur vet aktori insiston që shfaqja të luhet sa më shumë, dhe ndodh e kundërta, shfaqja e lartpërmendur është luajtur vetëm katër herë. Ambiciet e teatrit duhet të jenë në garat ndërkombetare dhe jo në rrethin ku jetojmë. Të paktën ta mësojmë këtë nga Sefa, Bajrushi, Refeti, Vebiu, Zejadini, Teuta. Ata i shkelën dikur dhe i mposhtën të gjitha skenat botërore. KU JEMI SOT NE? Shtrohet pyetja!
KOHA: Shumë shfaqje teatrale financohen nga Ministria e Kulturës. Sa arrijnë të përmbushin kërkesat e bordit teatror financimet e kësaj ministrie?
MURTEZI: E ceka edhe më herët, si anëtar komisioni e di fort mirë sa financohen institucionet teatrore në Maqedoni. Dhe buxhetin që kanë edhe nuk është për t’u ankuar. Mendoj personalisht se nuk është gjithçka te mjetet financiare, varet si do e konceptosh funksionimin e repertorit, cilat janë ambiciet e teatrit dhe projektet mos të realizohen sa për t’u arsyetuar ndaj ministrisë si numër. Po ato shfaqje, projekte, edhe të luhen dhe të ndiqen trendet dhe konceptet teatrore botërore. Dikur ishim pjesë e festivaleve BON Bienale, Cividale Itali, Suedi, Riga, Angli, Egjipt dhe shumë tjera. Tani jemi mbyllur si në shtëpizën e breshkës dhe herë pas here nxjerrim kokën jashtë dhe e kthejmë brenda.
KOHA: A ndodh që në vendin tonë aktorët shqiptarë të jenë të degraduar dhe nënçmuar me honorarët që ju jepen?
MURTEZI: Ndodh, pse jo. Po këtu fajin e kanë edhe aktorët edhe produksionet. Aktorët vetëm për të qenë pjesë e ndonjë filmi pranojnë të marrin pjesë honorarë simbolike. Po shpesh them, TË KTHEHEMI KAH VETVETJA, fajin mos ta kërkojmë gjithmonë te pala tjetër.
KOHA: Kujtimi më i bukur është gjatë xhirimeve të filmit apo skena teatrale ka madhështinë e bukurisë?
MURTEZI: Kam qenë pjesë edhe e projekteve filmime, por edhe e shumë projekteve teatrore. Kujtimi dhe procesi i punës normalisht se më pëlqen në skenë. Sepse, procesi i punës dhe ndjenja e të përjetuarit të emocioneve TANI dhe KËTU, janë të papërshkrueshme.
KOHA: Cili është xhirimi më i fundit që keni realizuar dhe çfarë porosie sjell roli qe ju është ndarë?
MURTEZI: Projekti i fundit filmik ka qenë “Fjala”, në regji të Slobodan Despotovskit, dhe ishte një proces dhe rol i ndarë tepër korrekt nga ana e regjisorit, një rol dhe skenar me tematikë kriminalistike urbane, po edhe një metaforë e fortë e devijimeve që po ndodhin në shtetin tonë.
KOHA: A është për Ju filmi amerikan një industri marramendëse. Dhe sa larg jemi ne nga bota e zhvilluar në sferën e artit?
MURTEZI: Unë gjithmonë e kam thënë dhe prapë qëndroj pas kësaj, Amerika nuk e pushtoi tërë botën me armatim apo me luftë. Është industria e Holivudit që e pushtoi tërë botën. Dhe kohëve të fundit të njëjtën strategji dhe koncept po e përdor edhe Turqia. Normalisht se edhe pazari apo shikueshmëria e bën të vetën prej miliona shikuesve dhe me automatizëm edhe shteti po edhe industria filmike financohet me shuma marramendëse. Vetëm një shembull të vogël t’ua sqaroj. Në vitin 2016 Turqia kishte profit prej 200 milionë euro nga produksionet filmike.
KOHA: Keni qenë të angazhuar edhe në disa filma? Të bësh filma natyrisht se nevojiten mjete. Deri kur shqiptarët do të mjaftohen me pak mjete për të realizuar projekte ambicioze?
MURTEZI: Kam bindjen se, sa i përket projekteve filmike të financuara nga shteti ose nga Agjensioni i filmit, do të vlente një formulë për ne aktorët shqiptare dhe producentët: ”Të kthehemi kah vetvetja”. Pse e them këtë? Si anëtar komisioni 3 vite me radhë në Sektorin e dramës, tani anëtar Komisioni për bashkëpunim ndërkombëtar në Ministrinë e Kulturës dhe që kam bashkëpunim të ngushtë me anëtarët e bordit të Agjensionit të filmit, e di fare mirë sa projekte kalojnë për artistët shqiptarë brenda vitit. Një film i metrazhit të gjatë, tre filma të metrazhit të shkurtër dhe tre dokumentare. Shuma e këtyre projekteve kap diku 1 milion euro. Ndërsa i gjithë buxheti i Fondit të filmit në Kosovë është 1 milion euro. Ku dua të dal? E ceka edhe më lartë, filmi i fituar për herë të fundit kap shifrën diku 320 mijë euro dhe në bashkë-produksion me Kosovën dhe Shqipërinë buxheti i po këtij filmi u arrit në 500 mijë euro. Mendimi im personal është se aktorë të mirëfilltë në Maqedoni kemi me bollëk, por për fat të keq kemi mungesë të kuadrove si regjisor filmi dhe skenarist. Në mungesë të regjisorëve të filmit, regjisori i teatrit i rreket punës që të bëj edhe film?! Prandaj gjithmonë kam cekur se ne si aktor bashkë me gjithë kolegët duhet të formojmë një Union apo si do që të quhet, që të vendosen rregullat dhe kriteret e honorarëve për çfarëdo qoftë projekti. Nuk mundet që Ylber Murtezi në një projekt filmik maqedonas të paguhet me honorar ditor 400 euro, e them këtë në aspekt pozitiv, ndërsa në projektin shqiptar filmik me po të njëjtin buxhet t’i ofrohet Ylberit 50 euro. Prandaj, faji është tek ne.
KOHA: Bashkë me babain tuaj punoni nën një kulm. Cili është raporti i aktorëve Ylber Murtezi dhe Zejadin Murtezi? Dhe kur për herë të parë e kanë parë babain tuaj në skenë?
MURTEZI: Ndoshta ”faji” është tek dallimi i gjeneratave dhe shpeshherë kur kemi këmbim të ideve, nuk ballafaqohemi me babain apo nuk pajtohemi në lidhje me konceptin e funksionimit të teatrit. Mbase e kuptoj babain, sepse koha e tij dhe e Sefës treguan se ata dikur përfaqësonin kulturën mbarë shqiptare në tëre botën, ne si gjeneratë e mesme, ta them kushtimisht, nuk po arrijmë të thyejmë dhe të tejkalojmë rezultatet e gjeneratës së vjetër. Deri më sot bashkë me babain kemi luajtur në shfaqje të njëjta, po ja që fati nuk na eci, të paktën ta kem partner në skenë. Uroj që një ditë të jemi bashkë partnerë në skenë. Kanë qenë vitet e 80-ta, kur unë për herë të parë e kisha parë babain në skenë në një shfaqje për fëmijë, ndërsa të tjerët, publiku i rëndomtë, në vitin 78-të.
KOHA: Sa arrini t’i përkushtoheni edhe familjes, aq më tepër kur dihet se ju jeni të angazhuar shumë me aktivitete?
MURTEZI: Fëmijët dhe familja për mua janë terapi, pa marrë parasysh angazhimet në teatër, në ministri, në dublimin e filmave që gjatë kohe bashkëpunojmë me TV Alsat, gjithmonë gjejmë gjuhë të përbashkët brenda rrethit familjar edhe për gjërat elementare, edhe për nevojat dhe obligimet ndaj fëmijëve. Përkrahja e tyre më bën të lumtur dhe krenar KËTU ku jam sot.
KOHA: Çfarë kujtime ju lidhin me aktorin Sefedin Nuredini, që kohë më parë u nda nga jeta?
MURTEZI: Sefa që gjithmonë i drejtohesha kështu, meqë e ndjeja shumë të afërt, ishte stimul i imi për të ecur përpara. Dikur, viteve ‘95 kur vendosa të merrem me ketë profesion, ishte pikërisht Sefa që më kishte përgatitur për provimin pranues në Fakultetin e Artit Dramatik në Shkup. Atë kohë në një konkurrencë shumë të madhe, nga 350 kandidatë, u pranuam vetëm 5 studentë. Mbaj mend se në bufenë e Akademisë bashkë me mua erdhi edhe Sefa. Para se të hy në provim më tha: Ylber, nëse e bën vetëm gjysmën e monologut të “Prometheut” ashtu si e bëre mbrëmë gjatë provave, do të pranohesh në akademi”. Me Sefen kemi qenë pjesë e projektit teatror ”Hamdi beu”, pjesë e shumë projekteve tjera filmike dhe përrallave popullore shqiptare. Sefa dhe kolegët e tij të afërt ishin themeluesit e Fakultetit të Artit Dramatik në Tetovë. Dhe përderisa ne në Shkup si student punonim në kushte LUKSI, kolegët e mi dhe profesorët atëkohë në Tetovë punonin në kushte shumë të rënda, thjeshtë nëpër bodrume. Pse e them këtë? Atëkohë disa profesorë që sot ligjërojnë në Universitetin e Tetovës, e përbuznin iniciativën e Sefës dhe talleshin me punën e kolegëve të mi që funksiononin atje. Dhe na erdhi një kohë e pakohë, ATA që sakrifikuan për këtë Universitet u larguan nga puna, përfshi edhe Sefën dhe u instaluan ATA që e degradonin këtë tempull të diturisë.
KOHA: Planet e juaja për të ardhmen?
MURTEZI: Karakteri im nuk prejudikon të bëjë plane për të ardhmen, meqë gjithmonë më del e kundërta. Do e përmbyll këtë intervistë me një batutë timen në shfaqjen ”Bjondi-Qeni: ”Para çdo qëllimi tim të mirë, gjithmonë binte ndonjë mur”.
© Gazeta KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.