Besim ILJAZI
Në këtë intervistë ekskluzive për gazetën KOHA, kryetari i Lëvizjes BESA Bilall Kasami, flet rreth platformës së Ridefinimit, si e sheh ky koalicion të ardhmen, respktvivisht deetmnizimin e shtetit. Në këtë intervistë Kasami sqaron edhe arsyet pse nuk erdhi deri te dalja e opozitës bashkë në zgjedhje si dhe për copëzimit e votës dhe nëse me këtë humbin ose jo shqiptarët. Ai gjithashtu flet për Prokurorinë speciale dhe nevojë për themelimin edhe të Gjykatës speciale.
KOHA: Përgjimet e publikuara nga opozita maqedonase e tronditën skenën politike dhe sollën deri te arritja e Marrëveshjes së Përzhinos, respektivisht forminin e Prokurorisë speciale shfaqjen e zgjedhjeve. si e shihni këtë proces?
KASAMI: Publikimi i përgjimeve e përshpejtoi procesin e çmontimit të këtij sistemi antidemokratik, një sistem i cili vërtetë në aspektin ekonomik shtetin e ka pru para një kolapsi ekonomik, një kolaps i cili edhe po të mos ndodhte publikimi i këtyre përgjimeve nuk e kishte afatin shumë të gjatë. Prandaj, vlerësojë se Maqedonia është në një situatë të rëndë krize shoqërore, veçanarisht të krizës ekonomike, dhe publikimi i këtyre përgjimeve vetëm se e përshpejtoi procesin, dhe në vend të një agonie pafund, ishte një fund të themi tragjik i këtij sistemi. Por, besoj dhe uroj, të jetë një rifillim i mbarë i rrugëtimit të Maqedonisë në proceset integruese drejtë BE dhe NATO-s. Ne si subjekt i ri politik, si lëvizje BESA, tani më në këto zgjedhje si koalicion Rilindje me Besë, që në daljen e parë në skenën politike dhe me publikimin e përgjimeve dhe shfaqjen e krizës, dolëm me një platformë për dalje nga kriza-Ridefinimi, në të cilën ne kërkuam që jashtë asaj që ishte pjesë e Marrveshjes së Përzhinos, që ishte themelimi i Prokurorisë Speciale Publike, se Maqedonisë i duhet edhe një Gjykatë Speciale. Dhe vërtetë periudha që pasoi e përforcoi dhe më shumë bindjen tonë se Maqedonisë i duhet edhe një Gjykatë Speciale, prandaj edhe në platformën tonë zgjedhore një ndër pikat kyçe të Ridefinimit dhe riformatimit të sistemit gjyqësor, është edhe themelimi i Gjykatës speciale. Vlerësojmë se këto dy institucione, do të jenë dy institucione bazë për pengimin e keqpërdorimit të pozitës nga politkanët për keqpërdorimin e institucioneve dhe partizimin e tyre kahjen e tyre nga një grup njerëz.
KOHA: Duke parë zhvillimet e deritanishme, gjithë këto akuza dhe kundërakuza mes VMRO-së dhe LSDM-së, a jeni optimist se prokurorja speciale do të ketë sukses. A besoni se njerëzit që kanë keqpërdorur pozitat e tyre në pushtet një ditë do të dalin para drejtësisë?
KASAMI: Jo që besoj, por është një detyrim të themi qytetar, një sistem i vlerave atje ku shkojmë, në BE, që drejtësia duhet të jetë e barabartë për të gjithë. Nëse duam vërtetë që një ditë të jemi pjesë e familjes evropiane, patjetër se duhet të tregojmë që edhe politikanët duhet të japin llogari për keqpërdorimet e tyre. Në përvojën e demokracisë perëndimore, rasti kur politikanët kanë keqpërdorur pozitën e tyre, gjithmonë ata politikanë kanë dalë para drejtësisë dhe janë ballafaquar me drejtësinë. Prandaj, vlerësoj se Maqedonia po e bënë rrugëtimin më të vështirë drejtë demokracisë dhe fatkeqësisht ne nuk arritëm që të mësojmë nga përvojat e tjerëve. Politikanët tonë po tregojnë se janë si ata fëmijët e këqij dhe duan përkundër faktit që prindi i thotë që mos ta prek zjarrin se do të digjet, ata po e prekin dhe po e keqpërdorin të themi pozitën e tyre. Vlerësoj se patjetër që Maqedonisë i duhet që të ketë të krijuar një sistem të tillë ku edhe politikanët do të duhet të japin llogari për çfardo lloj keqpërdorimi që mund të bëjnë, ashtu siç japin qytetarët. Nuk është e kuptueshme, e logjikshme, që dikush për një vjedhje 1000 apo 2000 denarë të del para drejtësisë dhe dikush të mos përgjigjet. Maqedonia patjetër do të duhet të krijojë sistem juridik, sistem të gjyqësisë, i cili do të jetë mbi politikanët, i cili do të ketë kapacitetin që t’i nxjerr para drejtësisë të gjitjë qytetarët, pa marr parasysh pozitën e tyre, pa marrë parasysh statusin e tyre shoqëror.
KOHA: Koalicioni “Rilindja me BESË” angazhohet për një formë ndryshe të funksionimit të shtetit, si mendoni praktikisht ta bëni atë dhe a mendoni se keni partnerë te pala maqedonase me të cilët do ta realizoni këtë platformë të Ridefinimit?
KASAMI: Kjo ndërlidhet edhe me pyetjen paraprake. Ridefinimi i këtij shteti nuk është një problem ekskluziv shqiptar, edhe pse më së shumti i tangon shqiptarët, duke patur parasysh se shqiptarët edhe përkrah problemeve qytetare të çdo qytetari të këtij vendi, ballafaqohen edhe me të drejtat e tyre të cunguara etnike. Prandaj vlerësoj se Ridefinimi i këtij shteti është një proces i pandashëm dhe do të ndodh shkaku që ne jemi drejtë një rrugëtimi, drejtë një procesi të integrimit në strukturat euroatlantike, ku Maqedonia patjetër duhet t’i respektojë të drejtat individuale dhe kolektive të qytetarëve të saj. Dhe këtu është tani në skenën politike Lëvizja BESA, e cila e jep kontributin e saj, mendon që ky Redefinim të ndodhë në kushte të paqes. Ky Ridefinim të ndodh si një marrëveshje mes dy komuniteteve më të mëdha këtu në Maqedoni, shqiptarëve dhe maqedonasve, si një marrëveshje e cila do të jetë në interes të të gjithë qytetarëve të këtij vendi. Dhe vërtet vlerësoj se edhe në palën maqedonase e kanë kuptuar elitat e reja politike se ky Ridefinim i shtetit nuk është vetëm në interes shqiptar, por për të gjithë…
KOHA: E keni fjalën për LSDM-në…?
KASAMI: Por jo vetëm. Shkaku që vlerësoj se në shoqërinë maqedonase ka ardhur ai moment se ne shqiptarët duhet që të bashkëjetojmë, dhe se ata te shqiptarët nuk munden që në vazhdimësi të blejnë një grup politikanësh shqiptar, ti shantazhojnë ata, që pastaj përmes tyre të luajnë me shqiptarët. Kjo po i kushton shumë shtrenjtë shtetit, dhe e kam thënë edhe në raste të tjera, se Maqedonia si shtet nuk ka resurse, nuk ka potencial që në të njejtën kohë të ndodh diskriminimi i shqiptarëve dhe të ndodh zhvillimi i shtetit. Por, në vazhdimsi Maqedonia do jetë para një kolapsi ekonomik dhe shoqëror, ose do të duhet njëherë e përgjithmon të ridefinojë qasjen karshi shtetit, të ridefinojë qasjen karshi të gjithë komuniteteve këtu në vend. Prandaj, unë vlerësoj se tek shoqëria maqedonase ka ardhur koha që të kuptojmë, dhe këtu nuk e kam fjalën vetëm për një subjekt politik, por e kam fjalën për elitat shoqërore të popullit apo komunitetit maqedonas të cilat po e kuptojnë këtë diskriminim të skajshëm që ua bëri VMRO-ja dhe lidershipi i saj shqiptarëve në Maqedoni ju kushtoi shumë shtrenjtë. Maqedonisë i kushtoi, thënë me numër mbi 4 miliardë euro borxh publik, i cili u rrit vetëm për këto 10 vite të qeverisjes së Nikolla Gruevskit. Prandaj unë vlerësoj se është luks i tepëruar i maqedonasve që të mundohen të vazhdojnë këtë rrugëtim dhe njëherë e përgjithmonë besoj se do ta kuptojnë se me shqiptarët ose do të bashkëqeverisim në këtë shtet, ose ky shtet në vazhdimësi do të ballafaqohet me kriza, dhe kriza të thella shoqërore do të riciklohen në çdo 10 vite.
KOHA: Ridefinimi është një nocion pak më i gjerë, si parashikoni ta bëni?
KASAMI: Vërtet që Ridefinimi është një koncept shumë i gjërë dhe nënkuton ridefinimin e tërësishëm të sistemit juridik, të sistemit kushtetues, të sistemit ekonomik dhe të çdo institucioni këtu në Maqedoni. Por vërtet ridefinimi është një nevojë imediate në Maqedoni, që vendi të rikthehet në binarë të integrimit euroatlantik… Ndryshimet e sistemit shtetëror të Maqedonisë ne i shohim si një marrëveshje mes shqiptarëve dhe maqedonasve. Si rezultat i kësaj marrëveshje ne nuk paragjykojmë se cila do të jetë forma e rregullimit shtetëror, ajo mund të jetë një rregullim binacional mes dy komuniteteve më të mëdha, shqiptarëve dhe maqedonasve, por mund të jetë edhe një rregullim tjetër që nënkupton një deetnizim të skajshëm të shtetit, ku shteti do të jetë pastër i qytetarëve. Këtu për të qenë më i qartë për lexuesit, e kemi rastin e Kosovës.
KOHA: Ajo që u prit edhe nuk ndodhi-bashkimi opozitar. Pse nuk ndodhi bashkëpunimi opozitar me LR-PDSH-në, respektivisht Aleancën për shqiptarët?
KASAMI: Ajo që u prit fatmirësisht ndodhi, ndodhi bashkëpunimi i të gjithë forcave opozitare të cilat u bashkuan rreth koalicionit “Rilindje me Besë”. Unë e kam thënë edhe në raste tjera, që në fillim kur ju përveshëm punës së bashkëpunimit opozitar, unë, por edhe shokët e mi, nuk kemi pasur ide që bashkëpunimi opozitarë të shkojë përmes bashkëpunimit apo bashkimit të kryetarëve të partive politike, por ka qenë një ide që vërtet shqiptarët të bashkohen rreth një koncepti politik që fatmirësisht e arritën…
KOHA: Ku ishte dallimi, pse nuk e u bëtë bashkë, janë dallime konceptuale mes koalicionit Tuaj dhe Koalicionit Aleanca për shqiptarët, apo ishte problemi i listave?
KASAMI: Nuk vlerësoj se kishte diçka të tillë, thjesht ato bisedime ishin si një proces i vlerësimit të pozicioneve të themi, të ofertave politike, dhe sot jemi në këtë situatë kur, të themi tek faktori politik apo tek tregu politik shqiptar, kemi disa opsione për të cilat unë vlerësojë se janë vlerë e demokracisë. Unë nuk vlerësoj që shqiptarët kanë dalë me katër lista apo në disa zona me pesë lista zgjedhore, kjo me automatizëm nënkupton dhe përçarjen e votës, sepse vlerësoj se shqiptarët si popull këtu në Maqedoni janë politikisht të pjekur që të vlerësojnë më se miri se kujt do ja japin votën. Ne kemi thënë botërisht që shqiptarët mjafton që mos e votojnë këtë pushtet të korruptuar dhe cilësdo ofertë opozitare shqiptare këtu në Maqedoni që t’ia japin votën, ajo votë do të jetë votë e duhur.
KOHA: Megjithatë shkuarja me kaq lista, faktikisht me pesë lista tek shqiptarët, pashmangshmërisht do të copëtojë votën dhe do ta djeg atë në njësinë 1, 2, 5 dhe kështu me radhë. A ndjen BESA përgjegjësi që nuk u bashkua opozita shqiptare?
KASAMI: Deri më tani, vetëm në vitin 2014 jemi ballafaquar me një situatë komplet tjetër, një situatë kur një subjekt politik shqiptar ka pasur forcën, përkrahjen absolute në njëfarë mënyre të shqiptarëve të Maqedonisë edhe përkundër faktit që u pa me përgjimet se kjo përkrahje nuk ishte kaq e madhe, por kishte edhe keqpërdorime. Sidoqoftë realiteti politik ka qenë që ky subjekt politikë ka pasur 20 deputetë, 19 plus edhe 1 nga RDK. Nëse e analizojmë këtë në kontekst të dështimit, dhe të themi atë që shqiptarët u ballafaquan me raste të montuara dhe me gjithçka që ballafaqohen shqiptarët e Maqedonisë, do të shohim se jo gjithmonë numrat tregojnë se mundet ai subjekt politik të realizojë platformën politike. Para se të vlerësoj se dalja me më shumë lista do të përçajë votën, them se ajo që ishte deri më tani si përvojë politike, kur një subjekt politikë kishte përkrahje kaq të madhe dhe dështimet me të cilat u ballafaquan, vlerësojë se tanimë më subjektet e reja politike dhe ata deputet të cilët do të jenë do të kenë një vlerë dhe do të jenë deputet të cilët do të jenë jo në shërbim të maqedonasve, por do të jenë në shërbim të shqiptarëve.
KOHA: Z. Kasami, çka do të ndodh sipas jush pas 11 dhjetorit respektivisht më 12 dhjetor? Jo vetëm me BESËN por në përgjithësi me shtetin, cilët janë pritjet e BESËS?
KASAMI: Unë pres që pas 11 dhjetorit të ketë një qeveri e cila do të merret me rikthimin e shtetit dhe institucioneve të shtetit në një normalitet, pa marr parasysh formatin e asaj qeverie. Edhe obligimet karshi faktorit ndërkombëtar do të jenë për qeveri reformatore, një qeveri e cila detyrimisht do të duhet të ketë një qëndrim shumë më konstruktivë karshi Prokurorisë speciale, e cila detyrimisht do të duhet të bisedojë për themelimin urgjent edhe të një gjykate speciale, një qeveri e cila do të duhet që shtetin ta rikthejë në binar të integrimit euro-atlantik. Dhe që kjo do të jetë një realitet, tregon edhe rasti me listat e partisë maqedonase në pushtet. Nëse i shihni këto lista, do të shihni se ka njerëz, individë të cilët kanë qenë pjesë e proceseve të hapura para Prokurorisë speciale.
DUHET TË NDODHË DEETNIZIMI I SHTETIT
KOHA: Varianti i bërjes pa i zgjidhur problemet etnike, që i thatë se i kanë shqiptarët, a nuk është kundërthënës me konceptin qytetar të shtetit?
KASAMI: Nuk vlerësoj se është kundërthënës, sepse besoj se duhet të keni kapur kur përmenda deetnizimin e shtetit, që nënkupton që ky shtet duhet të ndajë njëhere përgjithmonë identitetin shtetëror nga identiteti etnik. Nuk mund të pranojmë konceptin qytetar kur identiteti i këtij shteti është identitet i pastër maqedonas, që nënkupton identitetin etnik të një shteti. Prandaj edhe e përmenda rastin e Kosovës, i cili është një shembull tipik se si shteti nuk përfaqëson simbolet dhe identitetin e asnjë komuniteti atje. Edhe përkundër faktit që Kosova mbi 95 për qind është e populluar më shqiptarë, asnjë element i Kosovës nuk përkon me identitetin e shqiptarëve dhe në anën tjetër edhe gjuha shqipe është e barabartë me gjuhën serbe në Kosovë, edhe pse realiteti demografik është krejt tjetër fare. Prandaj vlerësoj se pas një ridefinimi të këtij shteti, qytetarët apo në këtë rast dy komunitetet më të mëdha, shqiptarët dhe maqedonasit, kanë mundësi që të përzgjedhin mes këtyre dy mundësive të shtetit binacional, apo të një shteti të pastër qytetar ku shteti dhe institucionet shtetërore do të kenë qasje të barabartë karshi të gjithë qytetarëve, karshi të gjithë komuniteteve etnike. Në asnjë moment nuk do të kishte mundësi që të favorizohet një etnitet karshi etnitereve tjera. Prandaj vlerësoj se Ridefinimi është një koncept që bazohet në një marrëveshje mes shqiptarëve dhe maqedonasve, dhe për ne si shqiptarë, është po aq i pranueshëm edhe koncepti i qytetar, ku pronësia mbi shtetin do të ishte pronësi e komuniteteve shqiptare dhe maqedonase dhe të tjerëve, ose shtet qytetar ku shteti në asnjë formë nuk do të kishte simbolika etnike, por do të ishte qytetar ku shqiptarët do t’i realizonin të drejtat e tyre grupore po aq sa maqedonasit dhe në të njëjtën mënyrë se si do t’i realizonin maqedonasit.