Delvina KËRLUKU
Reshat Ameti u lind në maj të vitit 1964 në Gostivar. Në Shkup kreu shkollën e mesme dhe Fakultetin e Artit Figurativ, klasa e Ana Temkovës, ndërsa Studimet postdiplomike në Fakultetin e Arteve në Prishtinë, në klasën e Rexhep Ferrit. Aktualisht punon si profesor i pikturës në Fakultetin e Arteve në Universitetin Shtetëror të Tetovës. Ka punuar si profesor në Fakultetin Pedagogjik në Shkup. Ish kryetar i Komisionit për artin figurativ pranë Ministrisë së Arsimit. Anëtar i Komisionit për program të artit figurativ në Ministrinë e Kulturës. anëtar i Komisionit për Bienalen e Venecisë. Anëtar i Senatit të Universitetit “Shën Kirili dhe Metodi” në Shkup. Profesor vizitor në Universitetin internacional në Novi Pazar. Është nderuar me shumë mirënjohje, çmime dhe ka siguruar vend të merituar në shumë publikime antologjike dhe enciklopedi artistike brenda dhe jashtë vendit. Është piktori më aktiv në vend në planin e prezantimit para publikut. Pikturat e tij janë në koleksionet e galerive të vendit dhe të huaja.
KOHA: Kur vendosët të merreni me pikturë?
AMETI: Kur isha i zhvilluar me të gjitha kapacitetet personale fizike dhe mentale, me vetëdijesim personal, pra në pjekuri, dhe kur isha i përgatitur për të bërë zgjedhjen e profesionit, atëherë më ishte vonë për shkak se paraprakisht profesioni më kishte zgjedhur mua. Kjo do të thotë se talenti im për art është paraqitur që në moshën më të hershme, në moshën fëmijërore. Talenti shfaqet si instinkt, refleks i individit i cili edhe nuk është i vetëdijshëm se çka po bën, as nuk e kupton se bëhet fjalë për një dhunti të veçantë. Më kujtohet si fëmijë, edhe atë shumë herët, unë vizatoja ku mbërrija; në bllokun e vizatim, fletore, mure etj. dhe gjithashtu më kujtohen edhe emocionet e asaj kohe, më kaplonte gëzimi i plotë, më dukej se e pushtoja botën…
KOHA: Përkrahja më e madhe për përparimin e juaj ju erdhi nga familja apo shteti?
AMETI: Definitivisht përkrahja më e madhe për përparimin tim është familja. Prindi im, gjithashtu ka poseduar talentin për art, por në ato kohëra (pas Luftës së Dytë Botërore) shumë familje shqiptare kanë vuajtur dhe lufta e tyre më e madhe ka qenë sigurimi elementar social. Prandaj, babai im nuk ka pasur mundësi për ta zhvilluar talentin dhe shumë herët ka punuar për kafshatën e bukës. Por ja, ai ma mundësoi që unë ta vazhdoj rrugën aty ku ai nuk ka pasur mundësi. Prindërit më kanë përkrahur tërë kohës edhe financiarisht, por edhe moralisht, ata ishin shtyllat e jetës sime. Gjithashtu më ka ndihmuar edhe daja im, Feim Ismani, i cili ishte i vetmi i arsimuar në familjen time më të gjerë. Ka punuar si mësimdhënës në fshatrat e Gostivarit dhe ai kujdesej për vazhdimin tim shkollor. Ndërsa shteti ka qenë gjëja e fundit për të cilën mendoja, më dukej si diçka e largët dhe abstrakte. Në fund të viteve 90-ta mësova se ku gjendet Qeveria dhe se si funksion Ministra e Kulturës, e cila duhet t’i përkrahë artistët, dhe besoni, prej atëherë unë bëj presion të vazhdueshëm për përkrahje financiare jo vetëm për mua, por edhe për shumë artistë tjerë shqiptarë.
KOHA: Çfarë notë ke pasur në artin figurativ në shkollë?
AMETI: Gjithmonë notën më të lartë. Në shkollën fillore njësitë mësimore në artin figurativ kanë qenë shumë të lehta për mua, ashtu që lirinë krijuese dhe të gjitha imagjinatat artistike i realizoja jashtë programit mësimor, e njëjta gjë ndodhi edhe në vazhdimin e shkollimit tim…
KOHA: Thuhet se suksesi i ustait është që çirakun ta bëjë më të mirë se veten. Te ju si ka ndodhur?
AMETI: Fati im ka qenë që gjatë shkollimit tim të mos jem në klasën e vetëm të një profesori, por kam pasur disa profesorë “ustallarë”. Në Fakultetin e Artit në Shkup, në 4 vitet e studimit, kam pasur tre profesorë. Dhe kjo histori besoj se ka anët e veta pozitive, pra nuk kam pasur mundësi që tërësisht të influencohem vetëm nga një profesor “usta”. Zanatin tim e kam zhvilluar duke mësuar dhe duke marrë informata sekrete artistike prej më tepër profesorëve dhe ustallarëve. Kjo më ka dhënë më tepër liri krijuese dhe në mënyrë individuale të studioj duke implementuar gradualisht filozofinë time mbi pikturën, artin në përgjithësi dhe ta zhvilloj gjuhën time personale krijuese. Unë besoj se ish profesorët e mi janë të kënaqur me zhvillimin tim artistik. Këtë mendim e mbështes në atë se kam vërejtur që ata e ndjekin artin tim dhe karrierën time artistike, gati se përherë janë prezentë në ekspozitat e mia, disa herë edhe kanë marrë fjalën e rastit në hapjet solemne të ekspozitave të mia.
KOHA: Po rrëfimi i juaj i fëmijërisë?
AMETI: Natyrisht se kam shumë për të thënë, por do të përqendrohem në disa pika. Kam qenë fëmijë me shëndet të dobët, por i kam përballuar të gjitha sfidat shëndetësore. Kam qenë fëmijë i tërhequr në vete dhe pjesën më të madhe të kohës e kaloja duke vizatuar dhe shumë pak shoqërohesha me fëmijët e mëhallës dhe kjo pak i brengoste prindërit. Dua të theksoj se kisha shumë dëshirë të shkoj te dajat dhe tezet e mia në fshatin piktoresk Vranjovcë, që gjendet mbi fshatin tim, Debresh. Ishte dashuria e madhe ndaj dajave dhe tezeve. Nga kjo ngrohtësi dhe dashuri si dhe nga ambienti ku gjyshja punonte në vek dhe zbukuronte përparëse, xhamadanë dhe shumë gjëra tjera të tekstilit i dekoronte me motive folklorike, mite kombëtare shqiptare etj. Ndoshta kjo atmosferë ka ndikuar në lindjen e “qelizave“ të para të interesit tim për artin figurativ.
KOHA: Cila është piktura e juaj e parë dhe çfarë shpreh?
AMETI: Nuk mund ta definoj saktësisht se cila ka qenë piktura ime e parë, por mund të them se realizimi i parë i një vepre që e kam realizuar me të gjitha nishanet profesionale, ka qenë në vitin e dytë të shkollës së mesme. Realizova një portet të modelit të gjallë me ngjyra vaji në pëlhurë, dhe ka qenë hera e parë që përdori këtë teknikë të pikturës. Asokohe mua më dukej se realizova një vepër të mrekullueshme, portreti i kishte të gjitha karakteristikat e modelit, ngjyrimi i fytyrës ka qenë shumë i qëlluar. Ende e ndjej erën e tempertinit të asaj kohe. Më kujtohen qëndrimi, lëvizjet dhe grimasat e modelit. Por, përsëri them se vepra e parë ose paramateria artistike, zanafillën e ka në fëmijërinë e hershme, gjithçka që bën më pas është evoluim dhe zhvillim.
KOHA: Në ç‘moshë keni realizuar ekspozitën e parë. Cila ishte tema, ku e realizuat dhe nga kush u përkrahët?
AMETI: Ekspozita ime e parë profesionale ka ndodhur një vjet pas diplomimit tim në Fakultetin e Arteve në Shkup, në moshën 25 vjeçare. Ekspozita u realizua në Vjenë në vitin 1990, në Cafe&Gallery“Kiwi’. Tema ishte nga ekologjia dhe titullohej “Natyra e dëmtuar”. Atëherë isha në frymëmarrjen artistike në mes të Surealizmit dhe Gjeometrizmit lirik. Nuk më ka përkrahur askush, për shkak se në atë kohë nuk e kisha idenë se ekzistonin mundësi të tilla. Unë mendoja se duhet vet artisti t’i përballojë të gjitha nevojat për realizimin e një ekspozite. Kam udhëtuar me tren prej Shkupi deri në Vjenë. Në atë kohë kishte disa terminë kur rinia shkonte në ushtri, ashtu që ndodhi të kem fatin e keq të udhëtoj në atë kohë kur treni u stërmbush dhe unë kam qëndruar në këmbë deri në Lubjanë, por kjo nuk më pengonte shumë. Vështirësia e vetme ishte se veprat i mbaja me vete. Gjatë gjithë kohës së udhëtimit isha në eufori, në gëzim për shkak se e realizoj ekspozitën time të parë në një qytet të bukur siç është Vjena.
KOHA: Si arritët të thyeni kufijtë e të gjendeni në galeritë evropiane?
AMETI: Kureshtja dhe nevoja për të qenë pjesë e një tërësie artistike më të madhe, ishte forca dhe graviteti që më tërhiqte t’i tejkaloj kufijtë e shtetit tonë, i cili është i vogël për botëkuptimet e mia për artin dhe jetën. Ekspozita ime e parë jashtë shtetit ka qenë në vitin 1990 në Vjenë dhe prej atëherë veprat e mia komunikojnë me artdashësit në tërë botën, por kjo nuk do të ndodhë nëse veprat e mia nuk e posedojnë fuqinë artistike dhe origjinalitetin krijues që ka qenë pasaporta e sigurt (siç e thekson në një shkrim i madhi Ismail Kadare për artin tim), e cila pushton tregun evropian dhe botëror. Në çdo ekspozitë që e kam realizuar në botë, gjithmonë ka pasuar ftesa për një ekspozitë tjetër.
KOHA: Çfarë mbresash ju ka lënë Vjena, Parisi, SHBA?
AMETI: Mund të them se mbresat janë shumëdimensionale, si në aspektin profesional ashtu edhe në aspektin emocional, shpirtëror dhe filozofik. Kur udhëtoja në metropolet botërore më kaplonte gëzimi i plotë, ndjehesha sikur shkoj në pelegrinazh artistike. Kur realizoheshin ekspozitat në galeritë e ndryshme nëpër botë, interesi im ishte i fokusuar në atë se si do ta pranojnë arti tim, filozofinë time artistike këto qendra botërore për art dhe kulturë në këto qarqe të mëdha urbane me histori shumë të pasur artistike. Më gëzonte fakti se artdashësit, kritikët profesionalë shumë mirë e perceptojnë idenë dhe filozofinë artistike dhe e ndjejnë artin tim në mënyrë direkte, pra mbresat ishin shumë të fuqishme kur e ndjeja edhe unë se veprat e mia kanë forcë krijuese shpirtërore dhe konsumuesit e artit e ndjenin si art të afërt, edhe pse jetojnë në hapësira tjera kulturore dhe shpirtërore, me eksperienca tjera estetike. Në këto metropole botërore si New Yorku, qytet i cili ka dinamikë të jashtëzakonshme dhe aty ku gravitojnë gati se të gjithë artistët që paraqesin diçka në botën e artit, në Paris ku është historia e artit botëror, në Vjenën me kulturë elitare të jashtëzakonshme, kam pasur mundësi të njoh shumë artistë të mëdhenj me shpirt të madh njerëzor që tek neve shumë artistëve, ose atyre që mendojë se janë artistë, u mungon. Këto eksperienca shoqërore me artistë të cilët posedojnë vlera artistike botërore, më kanë edukuar dhe më kanë përgatitur në rrugëtimin tim artistik. Kur realizoja ekspozitë jashtë shtetit, kthehesha në vendlindje i mbushur me energji të plotë artistike.
KOHA: Përse nuk jetuat në ndonjë nga vendet që keni paraqitur ekspozitat e juaja, por vendosët të jetoni në Maqedoninë “problematike”?
AMETI: Kam pasur shumë gjasa reale të jetoj në Vjenë apo në New York. Por, megjithatë, në vendlindje i kam prindërit dhe zemra nuk më lejonte që t’i lë vetëm, gjithashtu i kam të tjerë të afërm të mijë, pastaj pas martesës gjërat nuk shkojnë në mënyrë vetjake, sovranitetin personal e ndan me bashkëshorten. Dhe në këto rrethana nuk kam pasur mundësi, por as guxim të formoj kushte të reja për jetë në rrethe urbane ku ligjet për karrierë dhe familje janë më ndryshe. Megjithatë, në këtë botë globale edhe nuk është aq e rëndësishme se ku jeton, por sa fuqi artistike posedon.
KOHA: Çfarë raporte keni me piktorët e tjerë?
AMETI: Në përgjithësi raportet i kam shumë të mira, gjë që e dëshmojnë edhe vizitat e tyre në ekspozitat e mia. Unë përherë mundohem veçanërisht me piktorët shqiptarë të jem i afërt, mos ndjehen të injoruar, dhe të mos dominojë egoja ime në raport me ta. Nuk është numri i vogël i artistëve që u kam ndihmuar (sipas mundësive të mia), në rrugëtimet e tyre artistike. Natyrisht se sukseset e mia artistike kanë ndikuar gjithashtu edhe në paraqitjen e episodeve të xhelozisë të pakuptimta dhe infantile dhe në shumë raste më ka ndodhur ajo klasikja “t’i u ndihmon, ndërsa ata ta kthejnë me të keq”, por këto episode nuk kanë aspak peshë dhe nuk kanë ndikuar në formatin tim personal, vazhdoj edhe më tej të ndihmoj, sepse besoj se bën art edhe kur ndihmon, kur ke çka t’u japësh të tjerëve, të jesh faktor i zhvillimit pozitiv të individëve dhe shoqërisë në tërësi. Artisti duhet së pari të jetë i sinqertë me vetveten, e pastaj me të tjerët. Gënjeshtra më e dëmshme është kur e gënjen vetveten, dhe duke i fajësuar të tjerët, rrethin për mosrealizimin profesional, më tepër largohet nga profesioni fisnik siç është arti figurativ. Artisti është mbi nivelet e ulëta, mbi egocentrizma të dëmshëm. Artisti i mirëfilltë shkëlqen dhe rrezaton me energji pozitive. Unë synoj të jem i tillë.
KOHA: Kë vlerësoni më shumë?
AMETI: Janë shumë artistë të cilët i vlerësoj shumë, por megjithatë do ta veçoja piktorin tonë të madh Adem Kastrati. Është ndër artistët e rrallë që e ka pasur vulën e qartë personale në krijimtari dhe origjinalitet, si nga teknika ashtu edhe nga realizimi final i veprës. Ai përdorte teknikë specifike, me ngjyrat e dheut e cila si teknikë është unike, motivet e tija burojnë nga traditat tona kombëtare, jeta e fshatarëve, kulti i nënës, mitologjitë kombëtare, por gjithë këto motive e kishin vlerën universale, ashtu që arti i tij ishte i afërt dhe i pëlqyer nga të gjitha hapësirat kulturore botërore. Nga piktorët e jashtëm më shumë më kanë pëlqyer artistët e surealizmit si Salvador Dali, Rembranti. Këta janë kolosët e artit botëror dhe civilizimit njerëzor. Por, tani jetojmë në një botë të shpejtë, dinamike, me plot “profetë” të rrejshëm të artit. Në përgjithësi është bërë rrëmujë e madhe në botën e artit, kemi artistë ekscentrikë, ekzibicionistë të cilëve nuk u intereson thelbi i artit, por ajo sipërfaqësorja e efektit të habisë, skandalit, përditshmërisë banale, pa përmbajtje të thellë artistike por vetëm me estetikë dhe filozofi tranzicionale, pa qëndrueshmëri të thellë krijuese. Por, gjithsesi ka artistë gjigantë të mirëfilltë të cilët e pushtojë tregun e artit dhe i mbizotërojnë hapësirat dhe institucionet ku prezantohen vlerat shpirtërore artistike botërore me origjinalitetin e tyre.
KOHA: Sa shtresa të bojës preferoni të aplikoni në një vepër?
AMETI: Nuk ka rregulla, e fillon veprën sipas konceptit të paraparë, por kur e nis realizimin, atëherë paraqiten kushte të reja konceptuale, emocionale teknike etj. dhe vazhdon të punosh, të hedhësh shtresa ngjyrash në pëlhurë deri në momentin kur mendon se e ke arritur qëllimin, ndodh ndonjëherë shumë shpejtë ende pa e shtresuar mirë hapësirën e pëlhurës “vepra të dalë vetë”.
KOHA: Çfarë do të bënit nëse ju nuk do të ishit piktor?
AMETI: Të them të drejtën, aspak nuk kam menduar në këtë drejtim, ndoshta do të studioja astronominë? Më pëlqejnë misteret e gjithësisë dhe ekzistimit. Ndoshta filozofinë, muzikën… kush e di?!
KOHA: Ka diçka nga jeta juaj një pikturat që i realizoni?
AMETI: Vepra artistike i reflekton të gjitha karakteristikat dhe personalitetin e artistit, botëkuptimin e tij rreth botës që e rrethon. Vepra artistike është pasqyra e shpirtit me të gjitha kategoritë emocionale: gëzim, hidhërim, ankth, pritje, eufori e kështu me radhë. Gjatë periudhës time 25 vjeçare në artin profesional, kam kaluar në etapa dhe valë të ndryshme të jetës. Krijimtarinë time e kanë përcjellë kohëra turbulente, momente shumë të vështira shoqërore: ndryshimi i sistemit politik shoqëror nga komunizmi në demokraci, shkatërrimi i një shteti dhe formimi i një shteti tjetër, luftëra të shumta në këto hapësira ballkanike, kriza ekonomike etj. Gjithashtu, ngjarje private me të gjitha nuancat që i jep jeta. Të gjitha këto ngjarje kanë ndikuar në veprat e mia ku mund të vërehet te disa vepra koloriti i errët dhe i zymtë, me forma të kufizuara si rrjeta etj. Kush posedon nuhatje të veçantë, shumë lehtë mund t’i kuptojë valët e jetës sime përmes veprave që i kam realizuar.
KOHA: Cila është më e rëndësishme: paraja apo puna?
AMETI: Çdo gjë në jetë është e ndërlidhur në mënyrë reciproke. Si gjithmonë puna sjell sukses, suksesi sjell të holla, kështu që kjo është një analogji e logjikshme, por definitivisht fillon nga puna. Sa i përket artit figurativ, puna është baza themelore e çdo gjëje. Procesi i punës në pikturë është një përjetim i veçantë, është një magji… artisti ndjehet si një mbret i cili sundon hapësirën e vet dhe çdo imagjinatë dhe dëshirë plotësohet, është një vetë-realizim i plotë shpirtëror dhe nuk besoj se ndonjëherë do të sqarohet tërësisht me anë të shkrimit ose përmes sqarimit verbal, puna dhe krijimi i artit është mister si vetë ekzistenca.
KOHA: Cila është metoda juaj më e lehtë dhe më efektive në pikturë?
AMETI: Kam një koncept të qartë se çka dua të realizoj para se të filloj të pikturoj, por jo në tërësi se si do të përfundojë piktura. Realizimi i veprës është një proces që kërkon edhe durim. Filloj në pëlhurën e pastër të bardhë të hedh nektarin e parë të ngjyrave, gamën e parë koloristike që do të dominojë në hapësirën e pëlhurës, e më pas filloj me ndërtimin e kompozicionit të pikturës. Më tej është një udhëtim me plot emocione dhe përjetime. Në aspektin teknik e shfrytëzoj teknikën tradicionale vaj në pëlhurë, pastaj i shfrytëzoj edhe ngjyrat akrile, të cilat i përdori më shumë në shtresimin e parë, sepse ato kanë aftësi që shpejt të thahen, e pastaj vazhdoj me ngjyrat e vajit që mua më japin më shumë mundësi në realizimin e pikturës. Përdori edhe teknikën e kombinuar, shfrytëzoj materiale të ndryshme me prejardhje natyrale dhe artificiale. Gjithmonë përdorimi i këtyre teknikave pikturale varet nga koncepti dhe ideja artistike.
KOHA: Cila është piktura e juaj më e vështirë që e keni punuar?
AMETI: Piktura më e vështirë është ajo për të cilën nuk je i sigurt nëse është kryer ose duhet edhe më tej të punohet deri kur të ndjesh se e ke kryer. Unë kam disa punime që i kam filluar para 5, 4, 3 vitesh dhe ende nuk i kam përfunduar. Janë në një cep të studios dhe presin radhën kur do t’i marr t’i përfundoj. Shpresoj se do të vijë momenti kur do i shoh më qartë dhe më pastër dhe do ta kem idenë më të qartë se si t’i përfundoj. Nuk ka pikturë të vështirë, por ka pikturë të pambaruar.
KOHA: Duart e tua janë të arta apo mendja e kthjellët?
AMETI: Procesi i realizimit të veprës artistike është i ndërlidhur me aftësi dhe shkathtësi krijuese, por edhe aftësi intelektuale. Aktiviteti artistik kërkon nga piktori t’i shfaqë të gjitha kualitetet personale, aftësitë motorike dhe mentale, por megjithatë fluid shpirtëror është ajo që e ndjek piktorin në procesin e krijimit të veprës artistike dhe është përfundimtare në kualitetin e realizimit të veprës artistike. Pra, për mua është me rëndësi të jenë në simbiozë duart e arta me mendjen e kthjellët duke e bashkangjitur edhe energjinë shpirtërore.
© Gazeta KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.